Accessibility links

Кайнар хәбәр

Äfğan qorallı törkem başlığı Britaniädä xökem itelde


Äfğanstandağı ber qorallı törkemneñ elekke başlığı , 42 yäşlek Faryadi Zardad, düşämbe könne, watanınnan çittä, Britaniädä, Äfğanstandağı cinäyätläre öçen 20 yıl törmä cäzasın aldı. Britaniägä Zardad 1998nçe yılda küçep kilgän bulğan. Xökem qararı xärbi yulbaşçınıñ 1991nçe yıldan 1996nçığa qädär Äfğanstandağı tikşerü noqtalarında xalıqnı ezärlekläwe, tınıç keşelärne totıq itep aluı häm cäberläwe öçen birelgän.

1990nçı yıllar...Äfğanstanda watandaşları suğışı...Qabuldan Cälälabadqa alıp barğan yulnıñ Sarobi yağındağı öleşen Faryadi Zardad citäkçelegendäge qorallı törkem üz kontrolendä tota. Alar şuşı yuldan uzuçı mosafirlärne qurqıtıp, talap, cäberläp cibärä, qayberlären totıq itep alıp qala.

Bolarnıñ barısı turında da tanıqlıq itkännärneñ video yazması Britaniädä 7 atna däwam itkän mäxkämä eşendä kürsätelde. Ni öçen Britaniädä? Çönki Zardad 1998nçe yılda biregä küçep kilep pizzeria açqan bulğan.

Mäxkämä utırışlarında şulay uq Zardad häm anıñ tarafdarları qılğan wäxişleklärneñ şaxitläre Qabuldağı Britan ilçelelegennän oyıştırılğan video-elemtä aşa qatnaşa aldı. Xökem eşe Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ Cäberläwgä qarşı Konvensiäse nigezendä bardı.

Keşe xoquqları torışın küzätüçe Amnesty İnternational oyışmasınıñ matbuğat xezmäte wäkile Lydia Aroyo, äölege mäxkämä eşe, xalıqara xökem itü qanunnarınıñ zur mäğnägä iä bulğanın kürsätte, dip belderde:

"Xökem eşe – cäberläwneñ xalıqara cinäyät ikänen, häm cäberläwçelärgä yäşerener urın yuq ikänen kürsätte. Bu – BMOnıñ Cäberläwgä qarşı Konvensiä nigezendä başqarılğan äle berençe xökem eşe, häm berençe tapqır çit ildä cinäyät qılğan çit keşe monda Britaniädä xökem itelä," dide Aroyo.

Cäberlängän keşelärgä yärdäm itü belän şöğellängän Britaniädäge Redress oyışmasınıñ keşe xoquqları wäkile Kevin Laue, bu xökem eşeneñ täsire turında bolay dide:

"Älege keşene xökem itep häm ğäyepläw belderep, bu il, üzeneñ cäberläwçelär häm cinäyätçelär sıyınu taba ala torğan häm qılğannarı öçen cawap totmıy torğan il tügel ikänen kürsätä. Şunıñ öçen monıñ ähämiäte bik zur," dide keşe xoquqların yaqlawçı.

Xakimnärgä täqdim itelgän tasmada, ber şaxit üzen tanımaslıq xälgä kilgänçe qıynawları turında söyli. İkençese, Zardad keşeläreneñ, alar xalıq telendä "Zardad etläre" dip atalğan, tikşerü noqtasınnan ütkännärne tegelärgä ciläk-cimeşne tiz-tiz alıp birmägännäre öçen qıynawları turında täfsilläp añlatıp birä.

Zardad üze ğäyepläwlärne kire qaqtı. Xäzer 42 yäşendäge bu keşe Äfğanstanda elekke premyer-ministr Gülbuddin Hekmatyar citäkçelegendäge konservativ Hizb-i-İslami isemle İslam firqaseneñ äğzase bulıp torğan. Hekmatyarnı da könyaq Äfğanstandağı ğısyannan soñ xäzer ezlilär.

Zardad eşe Äfğanstan öçen zur ähämiätkä iä. Distä yılğa yaqın ber tuqtawsız keşelärneñ xoquqların bozıp ber qanunnı da sannamağan xärbi yulbaşçılar häm qorallı törkem başlıqları qılğannarı öçen cawap tota. Bu xaqta Bäysez Äfğan Keşe Xoquqları Komissiäse wäkile Nader Nadery dä äytte:

"Bäysez Äfğan Keşe Xoquqları Komissiäse bu eşne xalıqnıñ Äfğanstandağı tınıçlıq prosessına ışanıçın arttıru häm cäzasızlıqqa noqta quyuda alğa taba zur adım, dip bäyli. Äfğanstanda häm böten dönyada suğış cinäyätläre häm keşeçelekkä qarşı cinäyätlärne xökem itü eşendä zur adım bu," dide Keşe Xoquqları Komissiäse wäkile.

Küptän tügel alar uzdırğan tikşerü näticälärenä qarağanda, äfğan xalıqnıñ küpçelege, tege yäki bu däräcädä suğış cinäyätläre häm keşe xoquqların bozu qorbannarı ikän. Häm alarnıñ kübese, cinäyätçelärne cäzağa tarttıru, ildä tınıçlıq häm iminlek buldıruğa yärdäm itäçäk, dip sanıy.

Alsu Qormaş
XS
SM
MD
LG