Rusiä territoriäseneñ cidedän ber öleşen biläp torğan Krasnoyarsk kraenda 2002nçe yılğı canisäp buyınça 44 382 tatar yäşi. Bu san krayda yäşäwçe xalıqnıñ 1,5 protsentın täşkil itä. Krayda tatarlar yäşämägän ber genä şähär yäki rayon da yuqtır. Ayıruça tuplanıp yäşägän urınnar – Krasnoyarski, Lesosibirski şähärläre, Perovski häm Kazaçinski rayonnarı. Ämma äytergä kiräk, krayda ber genä dä saf tatar awılı yuq. 50 awılda xalqınıñ urtaça 60 protsentqa yaqının tatarlar täşkil itä. Andıy awıllarnı biredä tatar awılları dip yörtälär. Alarnıñ qayberlärendä mäktäplärdä tatar tele uqıtıla. Andıy mäktäplärdä balalar telne, dinne, ğöref-gädätlärne belep üsälär. Kazaçinskiy rayonınıñ Otnoşka awılı mäktäbendä, Perov rayonı İkşerma awılı urta mäktäbendä tatar tele uqıtıla. Tuğan tel bu mäktäplärdä monnan 10-11 yıl elek fakul'tativ räweştä uqıtıla başlanğan. Soñğı 3 yılda fän bularaq atnasına 2-3 säğät kertelgän. İkşerma awılı mäktäbe direktorı Roza Yärullina süzlärençä, tatar telen tatar balaları ğına tügel, rus millätennän bulğannar da teläp öyränälär. Tuğan tel uqıtılğan mäktäplärdä balalar üzläreneñ tatarlıqların belep üsälär. Qızğanıçqa qarşı, krayda andıy mäktäplär küp tügel. Küptän tügel bulıp uzğan kray tatarları qorıltayında tuğan tel 7-8 mäktäptä genä uqıtıla dip belderelde. Anda qabul itelgän Krasnoyarski krayı tatarlarınıñ üseş konsepsiäsenä “Tatar xalqı tuplanıp yäşägän awıllarda tuğan telne uqıtu öçen xezmät östämä xaqları bilgelärgä häm uqıtuçılar buldırırğa ” – digän ayırım matdä kertelde. Älege täqdim niçek tormışqa aşar, bu yünäleştä alğa kiteş bulırmı, ansın waqıt kürsäter.
Krasnoyarsk krayınıñ tatar aktivistları milli xäräkätne canlandıru öçen yäşlärne kübräk cälep itü zarur dip sanıylar. Lesosibirski şähäre başlığı urınbasarı, andağı “Duslıq” ictimaği oyışma citäkçese Xaqiulla Sibgatullin yäşlärne milli xäräkätkä yal kiçäläre aşa yaqınaytırğa mömkin dip sanıy.
Kraynıñ Jeleznogorsk, yäğni Timertaw şähärendä, yäşlär inde berniqädär oyışqan diärgä mömkin. Anda ölkän yäştägelärne tuplağan “İneş” kollektivı belän berrättän, yäşlärneñ “Duslıq” ansamble eşläp kilä. Yäşlär tatarlar öçen törle mädäni çaralar oyıştıru, konsertlar quyu belän şöğellänsälär, ölkännär dini yünäleştäge eşlärne dä alıp baralar. “ İneş” kollektivı citäkçese Fäniä apa Latıypova süzlärençä, “Duslıq” ansamble dä, “İneş” kollektivı da Timertaw tiräsendäge tatar awıllarınıñ barsında da diärlek konsertlar belän yörep çıqqannar. “Üz maşinalarıbızğa utırabız da, çığıp kitäbez. Kiräk bulsa cırlarnı da üzebez yazabız” – di Fäniä apa. Ul üze yäşägän Timertawğa bağışlanğan ber cırın cırlap ta kürsätte.
Tabiğätneñ güzäl cirlärendä urnaşqan qayber matur, cıynaq tatar awıllarına xäzer turistlar kilä başlağan. Küptän tügel genä ber törkem turistlar Dzerjinskiy rayonınıñ Talovaya awılında bulıp kittelär. Döres, siräk kilä torğan säyäxätçelär awıl xalqınıñ könküreşenä ällä ni zur üzgäreş kertmilär. Kraynıñ başqa tatar awıllarındağı kebek keşelär biredä dä mal-tuar asrap, bäräñge-yäşelçä üsterep, urmannan ciläk-cimeş cıyıp, ber cayğa salınğan tormışların alıp baralar. Şunsı yaxşı, soñğı yıllarda qayberäwlärdä inde onıtıla başlağan milli xis uyanğan. Krasnoyarski şähärendä yäşäwçe Rim Şaygalimov “Min tatar keşese, tatarça söyläşäsem, cırlıysım kilä. Xisläremnän küzlärem dımlana” ,-di. Mondıy xislär, möğayın, tatarlığın onıtmağan başqalarnıñ da küñelen tibrätäder. Härxäldä, soñğı yıllarda krayda milli xäräkätneñ canlanış aluı monı isbatlıy kebek.
Saniä Mirxaleyeva
