Tatarstannıñ yuridik xälen küz aldında kiter öçen, respublika Konstitutsiäseneñ 1nçe matdäsennän özek kitäräbez. Anda bolay dielgän : «Tatarstan respublikası Rusiä Federatsiäse belän berläşkän häm anıñ subyektı bulğan demokrat xoquqı däwlät». Anıñ statusın 3 dokument bilgeli : Rusiä Federatsiäse häm Tatarstan konstitutsiäläre, Däwlät xakimiätläre organnarı arasında üzara eşlär büleşü häm wäqälätlär almaşu turındağı ikeyaqlı Şartanämä.
1994 yılda qabul itelgän Şartnamägä, belgänegezçä, yañartırğa äzerlädelär. Ul federal qanun räweşendä bulır, dip iğlan itelde, anı Tatarstan parlamentı da raslarğa tieş ide, Rusiä Duması qabul itär, dip äytelde. Şartnämägä üzgäreşlär kerter öçen, ike yaqtan da eşçe törkemnär eşläde. Bügenge köngä turı kiterep yasalğan yaña şartnamä östendä eş inde betügä taba bara ide. Ämma, belgänegezçä, tel mäs’äläsendä häm cir-astı baylıqları matdäsendä Qazan häm Mäskäw kileşä almadılar. Şartnamä tiräsendä iñ soñğı yañalıq, fiker ayırımlıqların Rusiä häm Tatarstan Prezidentları ğına xäl itä ala, digän cömlädän ğıybärät buldı. Tatarstan däwlät şurasında şuşı könnärdä şartnamä kilep citär, dip köttelär. Ämma ul haman da yuq. İnde şartnamäne kileşterep beterü waqıtı da çıqtı. Bu eşne federal qanun belän 26 yulgä qädär eşlärgä kiräk ide. İnde 2 kön, Tatarstan şartnamäsez yäşi. Bu respublika statusın bilgeli torğan dokumentlarnıñ berse. Älegä 2 konstitutsiägä tayanırğa qala. «Vostoçnıy express »gäzite şul xaqta yazğanda, deputat Marat Ğalievnıñ fikeren kiterä. Rusiä Konstitutsiäsen qabul itkändä tatarstanlılar referendumda qatnaşmadı, şuña bu qanun Tatarstanda xoquqlı tügel, dip iğlan itärgä bula, digän ul. Gäzit, eşneñ moña barıp citüenä şiklänä, ämma barıber... digän soraw quya. Respublika statusın bilgeli torğan 3nçe dokument –Respublika konstiutsiäse genä qala. Kilep tuğan yuridik buşlıyq, qayber cämäğätçelek wäkilläre bik borçıy. Mäsälän Qazandağı keşe xoquqları fondınıñ prezidentı Ramil Nuriev, xäzer Tatarstan konstitutsiäse belän genä torıp qalsaq, anı xalıqara oyışmalar aldında raslatu mäs’äläse kilep basa, dip sanıy Ul, respublika citäkçeläreneñ bu mäs’älädä fikeren belergä telär ide, ämma alar älegä tınlıq saqlıy. Tatarstan däwlät şurasında bu mäs’älädä añlatmalar alıp bulmadı. Matbuğat xezmäte añlatqança, parlament xezmätkäläre tulısı belän cäyge yalda. Ä Däwlät şurasında şartnamä turında, kileşterülär däwam itä, digän arı yañaraq mäğlümat yuq. Deputatlarnıñ iñ yaqındağı cıyışları 9nçe sentäbergä bilgelängän, ä aña qädär, Qazannıñ 1000 yıllığı aldınnan Tatarstanda Rusiä däräcäsendäge häm xalıqara cıyılışlar ütkärü planlaştırılğan. Säyäsi küzätüçelär, şartnamä turındağı alğa kiteşlärne şuşı waqıtlarda bulır dip farazlıy.
Bikä Timerova.
