Düşämbedä Tokioda imperator Akihito, anıñ häläl cefete qatnaşında ütkän çarada meñlägän suğış veteranı, alarnıñ tuğannarı ayaq ürä torıp Yaponiä gimnın cırladı.
İkençe dönya suğışında häläk bulğan 2 million 300 meñ yapunnı iskä alıp ber minut tınlıq iğlan itelde. Yaponiäneñ suğışta ciñelüen tanunı bilgeläp çañ suqtı.
60 yıl ütügä qaramstan, Aziä illäre Yaponiäneñ suğışta qılğan ğämällärenä äle dä näfrät saqlıy. Anı bu ğämällär öçen ğafu ütenmägän dip sanıy.
Düşämbedä Tokionıñ Budokan stadionında ütkän çarada premier-ministr Junichiro Koidzumi Yaponiäneñ kürşe illärgä kitergän zıyanı öçen täübä itte:
"Ul suğışta bezneñ il başqa illärgä, bigräk tä Aziä illärenä, küp zıyan häm ğazap kiterde. Bu suğıştağı bar qorbannar ruxına doğa qılam. Bügen, suğış betügä 60 yıl tulğan könne, xökümät üzeneñ belderüendä, suğışta qılğan xatalarnı tağın ber tanıp, hiçqayçan suğış başlamayaçağın, tınıçlıq häm mullıq xaqına eşläyäçägen belderä."
Tik bu täübä süzläre kürşe Qıtay häm Koreada küplär öçen citärlek tügel. Qıtaylarnıñ qaraşı mäglüm. Yapon ğäskärläre Qıtayğa 1932dä basıp kerde. 35 millionlap Qıtaylı üterelgän yä yaralanğan sanala. Yözlägän meñ xatın-qız eşkä yä Yapon armiäse öçen fahişälekkä quılğan. 1937 yıldağı Nanking wahşilegendä genä meñnärçä keşe yuq itelgän. Qıtay häm Korea totqınnarı baktereriologik qoral sınawda qullanılğan.
Tokionıñ mäğärif bülege Nanking waqiğaların şomartıp kürsätkän, fahişälekkä quılğan xatın-qızlarnı telgä almağan däreslek raslağannan soñ, şuşı yılnıñ Mart-April aylarında Qıtayda Yaponiägä qarşı protest çaraları quptı. Ä inde premier Koizuminıñ här yıldağıça Yakasuni törbäsenä baruı näfrätne tağı da köçäytte. Bu urın suğış qorbannarına dan urını, tik aralarında suğış cinäyätlären qıluçılar da bar.
Bügen premier bu urınğa barudan totılıp qaldı. Ämmä Yakasuni törbäsendä ütkän çarada kimendä ber xökümät äğzası häm qayber tanılğan säyäsätçelär qatnaştı. Şul isäptän suğış veteranı Hirosho Sato:
"Qıtay häm Könyaq Korea bezneñ Yakasuni tärbäsenä baruıbıznı suğış cinäyätçelären xörmätläw, suğışnı aqlaw, alarnıñ ğorurlığına zıyan kiterü dip şikäyät itä. Läkin bu alay tügel, bu tämam başqa mäsälä. Suğışta häläk bulğan batırlar ruxına doğa qılu – bar dönyada qabul itelgän ğämäl."
Küplär fikerençä, uzğan ğasırnıñ 30nçı yıllarında näq menä Yakasuni yapon millätçelären suğışqa öndäwçe bulğan. Bügen aña dan cırlawçılar monı belep eşlime? Bu soraw Yaponiäneñ üzen dä, ber yatqan ikegä bülä, ikençe yaqtan kürşelärenä qarşı quya. Tänqiteçlär äytüençä, Yaponiä üzeneñ elekke ğämälläre öçen Germaniä kebek çın küñelennän ğafu ütenergä tieş. Ä inde yartı-yortı ğına täübälär çın ışanıç uyata alımy.
-Ali Gilmi
İkençe dönya suğışında häläk bulğan 2 million 300 meñ yapunnı iskä alıp ber minut tınlıq iğlan itelde. Yaponiäneñ suğışta ciñelüen tanunı bilgeläp çañ suqtı.
60 yıl ütügä qaramstan, Aziä illäre Yaponiäneñ suğışta qılğan ğämällärenä äle dä näfrät saqlıy. Anı bu ğämällär öçen ğafu ütenmägän dip sanıy.
Düşämbedä Tokionıñ Budokan stadionında ütkän çarada premier-ministr Junichiro Koidzumi Yaponiäneñ kürşe illärgä kitergän zıyanı öçen täübä itte:
"Ul suğışta bezneñ il başqa illärgä, bigräk tä Aziä illärenä, küp zıyan häm ğazap kiterde. Bu suğıştağı bar qorbannar ruxına doğa qılam. Bügen, suğış betügä 60 yıl tulğan könne, xökümät üzeneñ belderüendä, suğışta qılğan xatalarnı tağın ber tanıp, hiçqayçan suğış başlamayaçağın, tınıçlıq häm mullıq xaqına eşläyäçägen belderä."
Tik bu täübä süzläre kürşe Qıtay häm Koreada küplär öçen citärlek tügel. Qıtaylarnıñ qaraşı mäglüm. Yapon ğäskärläre Qıtayğa 1932dä basıp kerde. 35 millionlap Qıtaylı üterelgän yä yaralanğan sanala. Yözlägän meñ xatın-qız eşkä yä Yapon armiäse öçen fahişälekkä quılğan. 1937 yıldağı Nanking wahşilegendä genä meñnärçä keşe yuq itelgän. Qıtay häm Korea totqınnarı baktereriologik qoral sınawda qullanılğan.
Tokionıñ mäğärif bülege Nanking waqiğaların şomartıp kürsätkän, fahişälekkä quılğan xatın-qızlarnı telgä almağan däreslek raslağannan soñ, şuşı yılnıñ Mart-April aylarında Qıtayda Yaponiägä qarşı protest çaraları quptı. Ä inde premier Koizuminıñ här yıldağıça Yakasuni törbäsenä baruı näfrätne tağı da köçäytte. Bu urın suğış qorbannarına dan urını, tik aralarında suğış cinäyätlären qıluçılar da bar.
Bügen premier bu urınğa barudan totılıp qaldı. Ämmä Yakasuni törbäsendä ütkän çarada kimendä ber xökümät äğzası häm qayber tanılğan säyäsätçelär qatnaştı. Şul isäptän suğış veteranı Hirosho Sato:
"Qıtay häm Könyaq Korea bezneñ Yakasuni tärbäsenä baruıbıznı suğış cinäyätçelären xörmätläw, suğışnı aqlaw, alarnıñ ğorurlığına zıyan kiterü dip şikäyät itä. Läkin bu alay tügel, bu tämam başqa mäsälä. Suğışta häläk bulğan batırlar ruxına doğa qılu – bar dönyada qabul itelgän ğämäl."
Küplär fikerençä, uzğan ğasırnıñ 30nçı yıllarında näq menä Yakasuni yapon millätçelären suğışqa öndäwçe bulğan. Bügen aña dan cırlawçılar monı belep eşlime? Bu soraw Yaponiäneñ üzen dä, ber yatqan ikegä bülä, ikençe yaqtan kürşelärenä qarşı quya. Tänqiteçlär äytüençä, Yaponiä üzeneñ elekke ğämälläre öçen Germaniä kebek çın küñelennän ğafu ütenergä tieş. Ä inde yartı-yortı ğına täübälär çın ışanıç uyata alımy.
-Ali Gilmi