Mäskäw taraflı Çeçnä parlamentı räise Taus Cabrailov Çeçnädä ike suğış näticäsendä barlığı 150dän alıp 160 meñgä qädär keşe qorban bulğan dip belderde. Bu sanğa 1994-96 yıllardağı berençe suğışta häm 1999 yılda başlanıp äle dä däwam itkän ikençe suğışta häläk bulğan yä xäbärsez yuğalğan Rusiä xärbiläre dä, çäçän suğışçıları da, tınıç xalıq ta, qısqası, bar qorbannar kerä. Cabrailov süzlärençä, çäçännar şularnıñ 30-40 meñen, yağni küp digändä dürttän-beren täşkil itä. Berük waqıtta ul radiobızğa bu sannarnı raslap bulmawın tanıdı:
"Bu Çeçnädäğı bar yuğaltular sanı, federal köçlär dä, xäbärsez yuğalğannar da. Bez şuşı sannı kiteräbez, gärçä anı räsmi räweştä raslap bulmıy."
Rusiä räsmiläre, elegräk törle sannar kitergän bulsa da, axır näticälärne iğlan itmäde. Keşe xoquqların yaqlawçılar bu räsmi sannarnı, kimetelgän dip, kire qağıp kilde. Äytik, qayber räsmi çığanaqlarğa qarağanda, ike suğışta Rusiäneñ 10 meñläp xärbie xäläk bulğan. Bäysez belgeçlär isä bu san kimendä 40 meñ çaması di. Tınıç xalıqqa kilgändä, Memorial oyışması, ike suğışta barlığı 75 meñ sivil keşe qorban bulğan dip belderä.
Cabrailov kitergän sannar moñarçı yañğıratılğannardan küpkä zurraq. Kreml taraflı räsmineñ şundıy yuğarı sannar kiterüe küplärne aptıraşqa qaldırdı. Belgeçlär monı säyäsi belderü dip atadı. Memorial oyışması belgeçe Aleksandr Çerkasov:
"Säyäsmännär kitergän sannarnıñ kübese säyäsi maqsattan çığıp äytelä. Sezgä niçä kiräk digän kebek. Berençe suğışta da, ikençesendä dä ber räsmi oyışma da qorbannarnı sanap barmadı. Çönki tınıç xalıqnıñ üleme Çeçnädä tärtip urnaştırıla digän süzgä qarşı kilä."
Cabrailov sannarı küpertä digän fiker belän tanılğan Çeçnä belgeçe Aleksei Malaşenko da kileşä. Läkin Kreml taraflı Çäçän räsmienä sannarnı küpertü nigä kiräk, digän soraw tua. Kemder monı Mäskäw belän Groznıy arasında wäkälät büleşü söyläşüläre belän añlata. Yänäse çäçännär Kremldän kübräk wäkälät qayırıp alırğa tırışa. Kemder – nöyäber ayında ütäçäk parlament saylawları belän. Yänäse Cabrailov bu belderüe belän saylaw aldı kampaniäsen başlıy.
Malaşenko monı çäçännärneñ Kremlgä qarata ğadi açuı belän añlata. Çäçännärneñ kübese, şul isäptän, räsmilär dä Çeçnäne cimergän federallarğa açu tota, di ul:
"Suğışnıñ dähşäten kürsätergä tırışqan keşelärne añlap bula. Bu üzenä kürä Mäskäwgä däğwa belderü. Mäskäw bik küp xatalar yasadı, Çeçnä cämğiätenä tözätep bulmaslıq zıyan kiterde."
İke suğış barışınıda urıslar üzläre dä zur yuğaltu kiçerde. Çäçän suğışçılarınnan ğına tügel, federal köçlärdän dä. Bigräk tä berençe suğış başında, xalıq Çeçnädän ağıla başlağaç, federal köçlärneñ anda yäşägän urıslarğa qarata qılğan wahşileklären keşe xoquqların yaqlawçılar daimi tänqitläp tordı. Qısqası, çäçän suğışında urıslar da küp ülde. Şuña da qaramastan Malaşenko, Cabrailovnıñ çäçännär qorbannarnıñ ni barı dürttän-beren täşkil itä digän süzlärenä şik belderä.
-Ali Gilmi
"Bu Çeçnädäğı bar yuğaltular sanı, federal köçlär dä, xäbärsez yuğalğannar da. Bez şuşı sannı kiteräbez, gärçä anı räsmi räweştä raslap bulmıy."
Rusiä räsmiläre, elegräk törle sannar kitergän bulsa da, axır näticälärne iğlan itmäde. Keşe xoquqların yaqlawçılar bu räsmi sannarnı, kimetelgän dip, kire qağıp kilde. Äytik, qayber räsmi çığanaqlarğa qarağanda, ike suğışta Rusiäneñ 10 meñläp xärbie xäläk bulğan. Bäysez belgeçlär isä bu san kimendä 40 meñ çaması di. Tınıç xalıqqa kilgändä, Memorial oyışması, ike suğışta barlığı 75 meñ sivil keşe qorban bulğan dip belderä.
Cabrailov kitergän sannar moñarçı yañğıratılğannardan küpkä zurraq. Kreml taraflı räsmineñ şundıy yuğarı sannar kiterüe küplärne aptıraşqa qaldırdı. Belgeçlär monı säyäsi belderü dip atadı. Memorial oyışması belgeçe Aleksandr Çerkasov:
"Säyäsmännär kitergän sannarnıñ kübese säyäsi maqsattan çığıp äytelä. Sezgä niçä kiräk digän kebek. Berençe suğışta da, ikençesendä dä ber räsmi oyışma da qorbannarnı sanap barmadı. Çönki tınıç xalıqnıñ üleme Çeçnädä tärtip urnaştırıla digän süzgä qarşı kilä."
Cabrailov sannarı küpertä digän fiker belän tanılğan Çeçnä belgeçe Aleksei Malaşenko da kileşä. Läkin Kreml taraflı Çäçän räsmienä sannarnı küpertü nigä kiräk, digän soraw tua. Kemder monı Mäskäw belän Groznıy arasında wäkälät büleşü söyläşüläre belän añlata. Yänäse çäçännär Kremldän kübräk wäkälät qayırıp alırğa tırışa. Kemder – nöyäber ayında ütäçäk parlament saylawları belän. Yänäse Cabrailov bu belderüe belän saylaw aldı kampaniäsen başlıy.
Malaşenko monı çäçännärneñ Kremlgä qarata ğadi açuı belän añlata. Çäçännärneñ kübese, şul isäptän, räsmilär dä Çeçnäne cimergän federallarğa açu tota, di ul:
"Suğışnıñ dähşäten kürsätergä tırışqan keşelärne añlap bula. Bu üzenä kürä Mäskäwgä däğwa belderü. Mäskäw bik küp xatalar yasadı, Çeçnä cämğiätenä tözätep bulmaslıq zıyan kiterde."
İke suğış barışınıda urıslar üzläre dä zur yuğaltu kiçerde. Çäçän suğışçılarınnan ğına tügel, federal köçlärdän dä. Bigräk tä berençe suğış başında, xalıq Çeçnädän ağıla başlağaç, federal köçlärneñ anda yäşägän urıslarğa qarata qılğan wahşileklären keşe xoquqların yaqlawçılar daimi tänqitläp tordı. Qısqası, çäçän suğışında urıslar da küp ülde. Şuña da qaramastan Malaşenko, Cabrailovnıñ çäçännär qorbannarnıñ ni barı dürttän-beren täşkil itä digän süzlärenä şik belderä.
-Ali Gilmi