Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatar balaları başqortça uqıtılırmı?


Mäktäplärdä yaña uqu yılı başlanırğa 10 kön waqıt qaldı. Xäzer ata-analarnıñ böten mäşäqäte balaların mäktäpkä äzerläw belän mäşğül bulu – yaña kiemnär, uqu kiräk-yaraqları alu öçen kibetlär buylap çaba alar. Yaña uqu yılı citä başlaw här yılnı törle borçılular alıp kilä. Şularnıñ berse – uqu-uqıtu proğrammasınıñ daimi üzgärep häm qatlawlanıp toruı. Başqortstan şartlarında isä şuña östäp barlıq millät balaların başqort telenä öyrätü problemı da quşıla. Bu yıldan Başqortstan mäktäplärendä här millät balası başqort telen öyränä başlarğa mömkin. Şuşındıy xäbärlär Başqortstan parlamentı deputatları üzläreneñ cäyge yallarğa kitär aldınnan soñğı utırışlarında bu mäsäläne kütärgännän soñ, tağın da kiñräk taraldı. Başqortstan deputatları «Mäğärif turındağı qanun»ğa tözätmälär kertte häm «kiläçäktä başqort telen respubliktağı barlıq millät wäkilläre balaları da mäcbüri öyränergä tieş» digän taläpne kertep quydı. Tözätmälär kertelgän Qanun berençe uquda qabul itelep tä quydı inde. Anı deputatlar, cäyge yallardan qaytqaç, beryülı ikençe häm öçençe uquda qabul itärgä mömkin dilär. Dimäk, bu uqu yılınnan uq barlıq miilät balalarınıñ başqort telen öyränä başlawı döreslekkä dä çığarğa mömkin.

Şuşı wäzğiättä respubliktağı tatar balaları iñ iza çikkäne bulaçaq, dip belderä tatar milli oyışmaları wäkilläre häm tatar tele uqıtuçıları. Ni öçen digändä, Başqortstandağı küp kenä tatar mäktäplärendä soñğı ike-öç yılda başqort tele iñ täwdä kertelä dä başlağan ide. Bu eştä ata-analarnıñ da, balalarnıñ da telägen sorap tormadılar. Soñğı ber ayda respublikta tağın başqa törle imeş-mimeşlär taralıp ölgerde. Qayber tatar awıllarında ata-analardan «balalarıbıznı başqortça uqıtuğa qarşı tügelbez» dip rizalıq alıp, imza quydırtalar ikän. Şuşı xäbärlärne tikşerü öçen, häm, ğomumän, tatar mäktäpläreneñ yaña uqu yılına äzerlege belän tanışu maqsatında, bez Büzdäk, Blağowar häm Quşnarenqo rayonnarındağı berniçä awılda buldıq. İñ täwdä Blağowar rayonınıñ Qaşqalaşa häm Tañ awıllarında bulıp andağı mäktäplärgä kerdek. Bu awıllar – saf tatar awılları. Alarda belem birü tulısınça diärlek tatar telendä alıp barıla ide. Soñğı yıllarda küpçelek fännärne uqıtu urıs telenä küçerelgän. Ä başqort tele ike awıl mäktäbendä dä älegä faqültätiv däreslär bularaq qına kertelä. Älege uqu yılınnan başqort telen uqıtuğa östenlek birelä başlamıymı soñ? Şuşı soraw belän bez Qaşqalaşa urta mäktäbe direktorı Xämit Ğilwänovqa möräcägät ittek. Mağnitofon tasmasına yazıludan baş tartıp, üz fikerlären bolay ğına äytergä buldı ul. Xämit äfände süzlärençä, älegä rayon mäğärif idaräsennän başqort telen uqıtuğa bäyle bernindi dä kürsätmälär töşerelmägän. Bu xäl bulsa da, sentäbr ayında, uqu yılı başlanğaç, bulır inde, di direktor äfände.

Büzdäk rayonında da başqort telen uqıtuğa bäyle yañalıqlar xaqında kisterep äytüçe bulmadı. Rayon xalıq mäğärife bülege mödire Mönirä Fäxretdinowa süzlärençä, bu xaqta respublik august kiñäşmäsendä süz bulmadı, şulay bulğaç, bu uqu yılında uqıtu protsessı elekkeçä qalırğa mömkin. Ä başqort telen mäcbüriläp uqıta başlaw xaqında süzlär işetelmi. Şulay da RONO mödire äytüençä, Büzdäk rayonındağı tatar mäktäpläreneñ qayberlärendä başqort tele atnasına ikeşär säğät uqıtıla da inde. Rayonda bulğanda bez iñ zur awıllarnıñ berse – Türeş awılına da bardıq. Anda mäktäp direktorı yalda bulu säbäple, tögäl mäğlümat ala almadıq. Şulay da, awıl xaqimiäte başlığı Rima Musina belän oçraşıp, bu temğa söyläşü mömkin buldı. Rima xanım äytüençä, Türeş mäktäbendä älegä başqort tele faqültätiv däres bularaq qına kertelä. «Minem balalarım da mäktäpkä yöri häm alar da şul faqültätivqa ğına yöri, – di Rima xanım. – Ä kiläse uqu yılınnan bu yünäleştä nindi üzgäreş bulası mäğlüm tügel».

Awıl xaqimiäte başlığı belän süyläşep utırğanda, bülmägä şuşındağı «İgençe» kümäk xucalığı räise Ayrat Şäwäliev kilep kerde. Nindi temğa söyläşüebezne işetkäç, ul da üzeneñ fikerläre belän urtaqlaştı. «Tatar balaların mäcbüriläp başqortça uqıtu döres tügel, – di Ayrat äfände. – Bu xaqta bez rayon Sowetı deputatları ike yıl elek üzebezneñ ber sessiädä dä äyttek häm başqortça uqıtunı ğämälgä quyunı kire qaqtıq. Ämma bu mäsäläne respublik Mäğärif ministrlığı haman da quyırta häm monı başqort teleneñ däwlät tele statusına iä buluı belän añlata». Ayrat Şäwäliev süzlärençä, tatar belän başqortqa tılmaç kiräkmi. Kemder başqort telen öyränergä teli ikän, räxim itep öyränsen, ämma köçläp quıtu bulırğa tieş tügel.

Säfärebezneñ soñğı tuqtalışı Quşnarenqo rayonında buldı. Biredä bez başqort telen uqıtuğa bäyle soraw belän başta şulay uq rayon xalıq mäğärife bülege xezmätkärlärenä möräcägät ittek. RONO mödire Färidä Mäxmüt qızı urınında bulmağaç, başqalar bu temğa söyläşergä telämägän dä ide. Şulay da inspektor wazıyfaların başqaruçı Zöhrä İmamowa bik qısqa ğına bolay dide.

(İmamowa)

Zöhrä İmamowa başqa qommentariylar birüdän tıyılıp qaldı. Rayonda bez İske Qormaş tatar awılı mäktäbenä bardıq. Ämma anda zur yozaq elenep tora ide, direktornı da, uqıtuçılarnı da oçrata almadıq. Uramda oçrağan keşelärdän başqort telen uqıtuğa bäyle mäsäläne sorağaç, «bezdä äle başqort tele uqıtılmıy», dip kenä cawapladılar. Awılda bez şuşındağı xucalıq räise häm ber ük waqıtta Başqortstan tatar milli-mädäni moxtäriäteneñ Quşnarenqo rayonı bülege räise Fähim Qorbanov belän oçraşıp söyläştek. Anıñ süzlärençä, bu yıldan rayonda başqort telen tatar balalarına nıqlap öyrätä başlarğa cıyınalar ikän digän süzlär yöri. «Mondıy eşne bezdä ata-analar cıyılışın ütkärep, berniçä keşene çığış yasattırıp, bik tiz genä xäl itep quyarğa mömkinnär», – di Fähim äfände.

Şulay itep, älegä tatar mäktäplärendä başqort telen kiñ qolaçlı kertä başluğa nıqlı dälillär oçramadı. Küplär fikerençä, bu mäsälägä barı tik uqu yılı başlanğaç, sentäbr urtaldarında ğına açıqlıq kerergä mömkin.

Fänis Fätxi, Ufa.
XS
SM
MD
LG