Tatarstanda neft’, anı eşkärtü mäs’äläläre bik aktual’ bu könnärdä. Bu Rusiä xökümätendä tizdän tikşereläçäk faydalı qazılmalarğa salımnarnıñ üzgärüe belän bäyle. 7 sentäberdä Qazannıñ Yärminkälär üzägendä Neft’, gaz. Nefteximiä-2005 digän kürgäzmä dä açıldı. Çärşämbe könne Qazanda açılğan kürgäzmä bıyıl inde 12 märtäbä ütkärelä. Anı oyıştıruçılarnıñ berse – Tatarstannıñ säwdä häm tışqı elemtälär ministrlığı mäğlümätlärenä qarağanda, kürgäzmädä 200dän artıq kompaniä qatnaşa. Alar arasında bilgele Rusiä şirkätläre genä tügel, ä BDB illäre, Germaniä, Belgiä, Çexiä, Şvetsiä, Şveytsariä kompaniäläre bar. Älege firmalar Qazanda üzläre citeştergän cihazlarnı, neft’ çığaru häm anı eşkärtü öçen kiräk-yaraqlarnı, caylanmalarnı, yaña texnologiälärne, fänni tikşerenü häm ezlänülär näticälären täqdim itä. Şulay uq älege tarmaqta qullanıla torğan maxsus öske häm ayaq kiemnäre dä kürsäteläçäk. Kürgäzmä belän tanışırğa 8 meñnän artıq keşe kiler, dip kötelä.
Bu çara qısalarında Qazan däwlät universitetı nigezendä xalıqara fänni-ğämäli konferensiä uzdıru da qaralğan. 7 sentäberdän 9na qädär däwam itkän bu cıyılışta törle il ğalimnäre häm tarmaq belgeçläre neft’, gaz häm tabiği bitumnarnıñ qazılmaların ezläp tabu, alarnı üzläşterü häm başqa problemalarnı xäl itü xaqında kiñäşläşäçäk. Konferensiä qısalarında tügäräk östäl utırışları, eşlekle oçraşular, belgeçlär aralaşuları qaralğan. Respublika ğalimnäre dä kürgäzmä häm konferensiä eşçänlegendä bik aktiv qatnaşaçaq. Tatarstan Fännär akademiäse, mäsälän, nefteximiä tarmağına qağılışlı 8 proyekt täqdim itärgä cıyına. Monda neft’le sularnı çistartu ısulların kamilläşterü, qazılmalarnı ezläw häm tabunıñ yaña texnologiäläre, neft’ eşkärtü qaldıqları belän buyalğan cirdä ekologik yaqtan çista terlekçelek produktsiäsen citeşterü häm başqa mäs’älälärgä bağışlağan ezlänülär bar. Kürgäzmä üz eşen 9 sentäbergä qädär däwam itäçäk.
Läkin kürgäzmä tämamlansa da, neft’, nefteximiä temaları Tatarstanda älegä aktual’ bulıp qala birä. Tatarstanda ğına da tügel, xätta. Bu Rusiädä közge aylarda qaralaçaq faydalı qazılmalarğa salım belän bäyle. Rusiäneñ iqtisadi üseş ministrı German Gref süzlärenä qarağanda, neft’ çığaruçı kompaniälärgä älege salımnı başqaçaraq xisaplaw ısulı täqdim iteläçäk. Xäzerge köndä ul neft’kä bäyälär üsü belän arta bara. Kiläçäktä isä, bu salımnı ber däräcädä terkäp, neft’neñ här tonnasınnan 800dän artığraq sum alırğa niätlilär. Ä menä Tatneft’, Başneft’ häm başqa qayber kompaniälär täqdim itkän faydalı qazılmalarğa salımnı neft’tä kükertneñ däräcäsennän sanaw ısulın älegä qabul itärgä cıyınmıylar. Salımnı yañaça xisaplaw ildä benzin bäyäseneñ üsüen dä tuqtatır, digän fikerdä tora belgeçlär. Çönki näq menä faydalı qazılmalarğa salına torğan salım eşkärtelgän neft’kä, dimäk inde benzinğa da, bäyälärne arttırırğa säbäplärneñ berse bulıp tora. Citmäsä, şul uq waqıtta xökümät eksportqa kitä torğan neft’kä poşlinanı attırırğa da uylıy. 1 avgusttan birle ul här tonnadan 140 dollarnı täşkil itä häm dönya bazarında neft’kä bäyälärneñ artuı belän üsä bara. Rusiäneñ iqtisadi üseş ministrlığı belgeçläre täqdim itkän yaña proyekt tormışqa aşsa, ber barrel’gä 27 dollardan artqan här kerem qaznağa alınaçaq. Dimäk, bazarda neft’neñ bäyäse küpme genä artsa da, çığaruçı kompaniälärneñ kereme üzgärmäyäçäk. German Gref citäklägän ministrlıqnıñ bu proyektı 9 sentäber könne xökümätneñ vedomstvoara komissiäse utırışında tikşereläçäk. Ministrlıq belgeçläre fikerençä, anıñ näticälären Rusiäneñ här avtomobil’ yörtüçese üzendä toyaçaq.
Gölnaz İlgizär
