Accessibility links

Кайнар хәбәр

Ciñüçelärne Ciñennän Tartırğamı?


Bu atna gel suğış xikmäte belän tulğan ide. Qara äle, oçqıçlar Rusiäneñ çit ildän dä yıraqtağı cirenä, Kaliningradqa kitep barğan, berse Litvağa mätälep töşkän. Bula 'it inde andıy xällär. Bälä-qaza ağaç başınnan tügel, adäm başınnan yöri. Litvalıylar da ul qädär yawız tügel ide kebek. Ämma, şuşı keçkenä genä waqiğa dönya küläm cäncalğa äylände. Kem xaq, kem xaqsız ikänlege turında süz quyırtmıybız. Şunısı kürenep tora, 140 million keşele häm 9 meñ çaqrımğa suzılğan Rusiä belän üzen tigez xälgä quyıp keçkenä, xalqı häm mäydanı buyınça Tatarstanğa tiñdäş Litva şul avariä tiräsendä elekke ölkän abzıysı belän yaqalaşa. Şaqqatırğıç xäl! Qoral, soldat keçe belän bu mäs’äläne bik tiz çişep bulır ide kebek tä, räsmi protokol buyınça et belän mäçe dä, fil belän köçek tä ber ük däräcädä bula ikän.

Ä bit Rusiä Litvanı tügel, zamanında germannarnıñ üzen dä, şvedlarnı da pır tuzdırğanı bar. 45 yıldağı ciñü bulmasa Kaliningrad digän şähär ğömerdä mäğlüm bulmas ide. Kenigsberg digän isemdä qalır ide ul. Nişläp şul ciñülärne, qoral häm iqtisat qüätlären ülçämgä salmıylar ikän. Menä şundıy zamanalar kilde – ciñüçelärne dä, köçlelärne dä sanğa suqmıylar.

Ällä, min äytäm, Berläşkän millätlär oyışması digän bik abruylı däwlätlär kolxozınıñ zıyanı şunnan kiläme? Olını olı itü yuq bit. Ä xaqlı belän xaqsız arasında bäxäs mäñge betäse tügel.

Ämma şulay da, bu atnada gel ciñülär ruxı belän yäşädek. Ber törkem Qazan yäşläre, Wityäz klubına yörüçelär, elekke zaman Rusiä ğäskäriläre bulıp kienep suğış uynıy belüçelär Borodino qırınnan yörep qayttı. Anda yıl sayın Napoleon belän suğış mizgellären iskä alıp, xärbi uyın uynıylar Döres, bu yulı qazan wityäzçelärenä fransuz ğäskäriläre bulıp kienergä turı kilgän. Çönki, gel rus xärbiläre kiemendägelär suğışqanda, kemder bit ciñelergä, çigenergä dä tieş. Häm bu ciñelgän doşman köçle bulıp kürenergä tieş. Menä şuña kürä, Qazan patriotlarına jyuri genä bulsa da, bayraqların alıştırırğa turı kilgän.

Yarıy, Borodino suğışı bulğan närsä. Napoleon Parijğa qädär çigengän, xurlıqqa qalğan. Bu tarixi faktnı inqar itep bulmıy. Ä menä Кulikovo qırı turında bäxäs bu atnada distälägän gäcitlärdä, İnternet säxifälärendä bardı. Ber yaqtan, Kulikovo qırında 625 yıllıq yubiley ütä, anda distälärçä meñ keşe cıyındı. Bu xärbi ciñü bulsa da, yubileynıñ iñ zur xucası bularaq berär general yäki marşal, däwlät eşleklese tügel, ä çirkäw başlığı bardı. Dimäk, 6 ğasır elek bulğan suğış dini ber küreneş mikän inde?

Annan soñ, tatarlar tügel, ärus häm başqa millät tarixçıları pır tuzalar – Kulikovоda Altın Urdanı, anıñ citäkçese Tuqtamış xannı ciñmägännär, şul Altın Urda qırıyındağı başkisär Mamay belän suğışqannar. Urıs kenäzläre üzläre Urda eçendä häm Urda yağında bulğannar, Tuqtamış xan häm urıs patşaları könbatıştan kilgän katoliklarğa bergäläp qarşı torğannar, dip añlatıp qarıylar. Yuq, barıber nindider äkiät belän ğorurlanıp, ciñü bäyräm itälär. Ä bit Kulikovo suğışınnan soñ tağı 100 yıl buyı Mäskäw bik räxätlänep Urda däwläte eçendä yäşägän häm Altın Urda taralğannan soñ ğına üz könen üze kürä başlağan. İi-ix, tarix fänenä xörmät bulmaw, faktlarnı raslamaw beraz küñelne tırnıy, älbättä. Ä bolay, Kulikovo suğışın iskä( alğan öçen tatarlar hiç räncemi. Ä xaqiqät – ränci.

Qazanda tağın ber zur bäyrämne Bogoyavlenie çirkäwenä yörüçelär ütkärde bu atnada. Rus däwlätenä 1143 yıl tulğan ikän. Ryurikoviçlar xakimiätkä kilgäç, rus däwlät tamır cibärgän. Nu, cibärsä, ul bit inde Qazannıñ Bauman uramı tiräsendäge çirkäwdä bulğan eş tügel. Ul waqıtta monda bötenläy başqa xalıqlar yäşägänder. Nişläp ul Rusiäneñ borınğı cirlärendä tügel, ä näq şuşı cirdä genä iskä alalar däwlät tuu tarixın. Şul uq ğalimnär Mäskäw kenäzlegennän Rusiä däwlätenä äylänü barı tik Qazannı alğaç qına mömkin bula, dip yaza. Dimäk, rusiä däwläten İvan Groznıy Qazannı alıp ayaqqa bastırğan. Bulır da, çönki näq şul faciğäle waqiğadan soñ ğına İvan Groznıy bit sar' Moskovskiy, Qazanski, Astraxanskiy dip yörtelä başlağan. Qayçan tözelgän soñ ul Rusiä däwläte? Aleksey ikençe bıyıl Kulikovo qırına barıp, tağın şundıy belderü yasadı. Rus däwläte, di ul, şuşı Kulikovo suğışınnan başlandı! Niçä tapqır başlanğan soñ ul däwlät?

Bu baş butawlar turında söyläp tä tormas idek. Eçne poşırğanı şul, qayçandır, kemder suğışqan dip bäyräm itkändä, ber yaqtan rus suğışçılarınıñ timer külmäklären kiderep, ikençe yaqtan Urda, tatar, mongol suğışçıları kiemendägelär belän qılıç küsäklär kütärep suğıştıralar. Häm törle xalıq wäkilläreneñ şulay orışqanın televizordan kürsätälär. Bolar ni äytmäkçe? Qazannıñ yubileyın ütkärgändä berdä alay qılanmadılar – cırladılar da biedelär, tözelgän yortlar, küperlär, häykällär qaradılar. Xäzer äle şürläp toram, 4 noyäberdä dä Rusiä köne, zur bäyräm, monısı polyaklarnı ciñgän xörmätkä bilgelänä. Töreklärne Qırımnan quunı da bäyräm itälär disäm, anısı Ukraina cire ikän xäzer. Finnarnı da ciñdek, şvedlarnı da, almannarnı da, barısın da. Ämma bu suğış ciñüläre ber dä küñelne kütärmi. Ällä nigä şulay. Çto-to ne to monda.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG