Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiä xoquq saqlaw oyışmalarında köç qullanu häm räximsez möğämälä


Bu atnada Obçestvennıy verdikt, cämäğätçelek qararı waqıfı häm Demos üzäge dip atalğan xoquq yaqlaw oyışmaları Berläşkän Millätlär Oyışmasınıñ azaplawlar turında xisap äzerläwçe maxsus wäkile Manfred Novakka Rusiä törmälärendä, tikşerü izolyatorlarında häm waqıtlı totqarlaw izolyatorlarında azaplawlar häm räximsez möğämälä buldırmaw mäs''äläläre turında urtaq analitik xisabın tapşırdı. Älege xisap 1994-nçe yılda BMO wäkileneñ Rusiädä xakimiälär belän oçraşulardan soñ bulğan üzgäreşlärne öyränep bäyä birü turında möräcäğät nigezendä äzerlängän. Xoquq yaqlaw belgeçläre BMO wäkile atağan problemelarnı beterü öçen Rusiä xakimiätläreneñ nindi çaralar kürüe turında yaza. Ayırım alğanda anda anda törmälärdä häm tikşerü izolyatorlarındağı şartlarnı yaxşırtu öçen qayber närsälär eşlänüe, mäxkamä aşa qulğa alu tärtiben kertü häm uñay näticä birgän başqa çaralar atala. Şul uq waqıtta xoquq yaqlawçılar tikşerü izolyatorlarına tieşennän küp keşe totıluı, törmälärneñ, izolyatorlarnıñ yañartılmawı turına yaza.

Xisapnıñ waqıtlı totqarlaw izolyatorlarına häm militsiä büleklärenä bağışlanğan öleşendä BMO wäkileneñ 94-nçe yılda Rusiägä kilüennän soñ xakimiätlär totqarlanğannarğa qarata köç qullanunı beterü öçen bernindi çara da kürmäde dielä. Xisap äzerläwçelär xoquq oyışmalarınıñ eşne tizlätü häm ciñeläytü öçen azaplawlar häm köç qullanu oçraqları turında küp kenä dokumental'' nigezlängän mäğlümät tuplawların belderä. Militsionerlar bigräk tä militsiä bülmälärendä köç qullana dielä. Demos üzäge rusiäneñ 10 töbägendä militsiä xezmätkärlärennän soraşu ütkärgän. Qayber xezmätkärlär mondıy ğämällärneñ buluın ğına tügel, xätta üzläreneñ dä andıy çaranı qullanğanlığı turında äytkänü. Cämäğätçelek qararı waqıfı ütkärgän tikşerenülärgä qarağanda, totqarlanğannarğa qarata köç qullanu yış qına totqarlawnı terkäw häm protokollaw eşläreneñ tieşençä alıp barılmawı belän bäyle bula. Tikşerelgän küp kenä köç qullanu oçraqlarında keşelärneñ totqarlanuı bötenläy terkälmägän, yäki totqarlanuçı administrativ tärtip bozuçı bularaq qına terkälgän. Bu isä totqarlanuçılarğa advokat xoquqınnan, yäki cinayät-protsessual qanunnarında äytelgän başqa xoquqlardan faydalanu mömkinlege birmägän. Demos üzäge soraştıruında qatnaşqan milistiä xezmätkärläre äytüençä, totqarlanuçılarğa qarata köç qullanunıñ töp säbäbe militsiä xezmätkäreläreneñ şiklänelüçe ğäyeben raslawçı dälillär tabu eşen kimetü teläge. Bu üz çiratında alarnıñ tieşençä hönäri äzerlekle bulmawı häm alarğa artıq küp eş yöklänüe belän bäyle dielä. Xoqu yaqlawçılar xisabında kütärlän älege problemalarnı Rusiä eçke eşlär ministrı Räşit Nurğaliev ta tanıp avgust azağına militsiä xezmätkärlärenä alarnı beterü taläbe belän möräcäğät itte. Ministr ireşelä torğan maqsatlarğa, şartlarğa häm xoquq bozuçınıñ kem buluına qaramastan bernindi qanunğa qarşı, räximsez yäki keşelek däräcäsen tübänsetüçe möğämälä bulmasta tieş di. Çallıdağı xäbärçebez Ğafiulla Ğaziz temanı däwam itep 7 täwlekkä yabılğan, ämma 5 täwlektän qıynalğan xäldä uramda tabılğan häm soñraq xastaxanädä ülgän Damir Söläymanov eşe turında söyli. GAFİULLA ĞAZİZ Xoquq yaqlaw oyışmaları äytüençä, qayber militsiä xezmätkärläre keşelärneñ xoquqların bozğanda alarnıñ üz xoquqların, qanunnarnı belmäwennän faydalana. Qulğa alınğan, yäki totqarlan keşe üz xoquqlarınıñ bozıluına yul quymas öçen närsä eşli ala? Qazandağı xäbärçebez Mälikä Basıyr.

MÄLİKÄ BASIYR Xoquq yaqlaw öçen yardäm sorap möräcäğät itä torğan tağın ber oyışma Qazan xoquq yaqlaw üzäge. Bu oyışmağa şuşı könnärdä genä 4 yäş tuldı. Anıñ başqarğan eşläre häm kiläçäkkä plannarı turında xäbärçebez Räfis Cämdixan söyli. Räfis Cämdican: Bu könnärdä Qazannıñ xoquq yaqlaw üzägenä 4 yäş buldı. Bezneñ äle sovet añı belän yäşäp kilgän, kommunistik añ qaldığınnan çığıp citmägän xalıq öçen xoquq saqlaw üzäge işe nämärsälär yañalıq ta kebek. Bar militsiä, prkaraturası, şulmı inde ul dip quyuları da bar. Yuq ul tügel. Ä kiresençä, şuşı militsiä, prkaraturlar ğäyepsezğä keşe räncetkän bulsalar, şuşı räncetelgänne zaqun –qanunnarğa tayanıp yaqlaw ul. Däwlät räncetsä qaya barasıñ? Cünle illärdä sudqa- mäxkämägä birälär. Däwlätne üzendä. Menä bu , 4 yäşen tutırğan xoquq yaqlaw üzäge däwlät belän sudlaşa torğan ber oyışma inde. Dörese, däwlätkä xisabı bulğannarğa yärdäm itä. Häm, äytergä kiräk, uñışsız tügel. Älege üzäkneñ citäkçese Natalya Kablova 4 yıl buyına eşlängän eşläre turında Azatlıqqa Soñı ike yılda Qazannıñ Xoquq yaqlaw üzäge rişwätçelek häm orğannar tarafınnan cäzälaw oçraqları buyınça 13 cinayät eşe quzğatuğa ireşte. Mäxkämä tarafınnan 14 citäkçe keşe cinayät eşe qılğanlığı raslandı. 16 namussız militsioner eş urınınnan quıldı. Däwlät, yäki anıñ xezmätkärläre tarafınnan räncetelgän keşelär 409 meñ rubl'' külämendä moral'' zıyan öçen kompensatsiä aldılar dide. Monnan tış, Qazandağı keşe xoquqların yaqlawçı bu oyışma xezmätkärläre däwlät xoquq saqlaw orğannarı belän dä unikal'' dip äyterlek urtaq eşlär başlağannar. Unikal'' dimen, çönki, prokuratura şuşı üzlärennän cinayät ezläwçelär belän kileşü tözegän. Bu 2002 yılda bulğan. Şulay itep, Qazan xoquq yaqlaw üzäge yılına ike märtäbä, respublikada keşe xoquqları bozılu, yuqqa räncetelü oçraqları buyınça xisap tözi dä, anı respublika prokuraturasına yullıy. Äfändelär, mägez, qarağız, sez nik mondıy oçraqlarğa yuq quyasız diebräk. Prokuratura üze bu xisapqa qolaq sala ikän tağın. Tatarstan prokurorı Kafil Ämirov, üzäkneñ şundıy ğomumi xisabına nigezlänep, militsiä xezmätkärläre köç qullanğannarın tikşerü oçraqların öyränüne taläp itep böten respublika rayonnarına färman yullağan. Natalya Kablova Xoquq yaqlaw üzäge xezmätkärläre Tatarstandağı barlıq tikşerü törmälärendä bulalar. İrekle räweştä. Bezneñ üzäkneñ xezmätkäre Lidiä Çuprina Rusiäneñ Tatarstandağı Cäza ütäw xezmäte idaräse qarşında ictimaği şura räise itep saylandı. Üzäk belän şuşı Cäza ütäw xezmäte idaräse eşçänlege näticäsendä tikşerü izolyatorlarında, tärbiä koloniälärendä, törmälärdä häm başqa şunıñ işe urınnarda daimi oçraşular ütä. Bu oçraşular waqıtında törmädä utıruçılar belän küzgä –küz oçraşıp, söyläşülär bula dide Xäzerge waqıtta Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge Eçke eşlär ministrlığı belän dä söyläşülär alıp bara. Urtaq eşçänlek turında. Yäğni, militsiä xezmätkärläre grajdannarnıñ xoquqların bozu oçraqların kimetü, andıy xällär bulğan xäldä, urtaq tırışlıq belän, cäzasın birü. Menä bu söyläşülärneñ maqsatı. Bu yıl başınnan, üzäk, yaña ber tör eş yünäleşendä eşli. Bu eş “Däwlättän üzeñneken sudlaşıp al” digän bu ğomumrusiä aksiäse qısalarında bara. Mondıy çarada telägän kem qatnaşa ala. Däwlät mine yuqqa räncette dip, xoquqları bozılu oçrağı buldı dip sanağan här kem. Üzäk, alarğa yärdäm itä. Älbättä, mäxkämä aşa inde bu protsess bara. Menä Qazanda şundıy ictimaği oyışma keşe xoquqları öçen köräşä. Rusiäneñ küp kenä töbäklärendä mondıy üzäklär yuq. Şuña kürä, citäkçelärneñ ğäyeben raslaw da, däwlättän räncetelgän öçen tieşlesen sudlaşıp alu da başqa töbäklärdä yuq miqdärendä. Tatarstanda şundıy üzäk bulğanğa, qayberäwlär, menä nindi xällär Tatarstanda dip uylawları bar. Yuq, Tatarstan başqalasında bit Xoquq yaqlaw üzäge eşli. Räfis Cämdixan, Qazan. Naif Aqmal: Aldağı cärşämbedä Başqortstannıñ Blagoveççen şähäre mäxkamäse şähär xalqın küpläp qıynawda qatnaşqan militsiä xezmätkärlären xökem itü eşen başlıy. 2004-nçı yılnıñ 10-13 dikäberendä Blagoveççen şähärendä Başqortstan militsiäse ütkärgän maxus operatsiädän soñ 341 keşe üzlärenä qarata köç qullanu, qıynalular turında belderde. Ul könnärdä Blagoveççenda ber meñnän artıq keşe militsiä büleklärendä bulıp çıqqan. Rosbalt xäbär agetnlığı belderüençä, 14-nçe sintäberdä mäxkamä qarşına 8 Başqortstan militsiäseneñ 8 xezmätkäre basaçaq. Alar wäkalätlären arttırıp cibärüdä, köç qullanuda ğäyeplänä. Tağın 2 xezmätkär eşe mäxkamädä inde avgust ayında qarala başladı. Militsiä tarafınnan qıynalğannar häm xoquq yaqlawçılar Blagoveççen operatsiäse öçen Başqortstan eçke eşlär ministrı Rafail Divaevnıñ wazıyfasınnan alınuın taläp itkän ide. Ämma avgust axırında Divaev attestatsiä ütep wazıyfasında qaldı. Rusiä baş prokurorınıñ idel buyı federal'' okruğına qarawçı urınbasarı Sergey Gerasimov täqdime nigezendä Rusiä eçke eşlär ministrı Räşit Nurğaliev Divaevqa wazıyfaların tieşençä başqarmağanı häm watandaşlarnıñ konstitutsion xoquqların bozuğa yul quyğanı öçen şeltä belderde, ämma anı urınında qaldırdı. Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG