Accessibility links

Кайнар хәбәр

Törkiä: liberal iqtisad citeşsezläkläre


Kapitalizm bäläläreneñ berse bu könärdä Törek xalqınıñ ber öleşeneñ başın baytaq awırttıra. Törkiädä inflatsiä töşä, Törkiäneñ burıçı küp bulsa da, dönya aldında kredite kütärelä başlağaç il eçendä ekonomik canlanu başladı. Xökümätneñ ekonomik çaralarına ışanıç artu, Törek Lirasınıñ köçäyüwe häm bik äytelmäsä dä çit illärdän küp miqdärdä qara aqçanıñ bazarğa kerüwe ğädi watandaşlarda kiläçäkkä yasalma bulsa da ömet tudırdı. Monda bankalarnıñ ğadi watandaşlarğa da kreditlar birüweneñ zur role buldı dip äytergä bula. Bankalar watandaşlarğa öy, maşina alu yaki törle ixtaçları öçen kreditqa aqça bire başladılar. Bolarnıñ möddäte ber yıldan alıp 20 yılğa xätle. Äytik ber yaña maşina alasız di, ä aqçağız citmäde, bankağa barasız da qalğan öleşe öçen kredit alasız. Tabiği şuşı kreditnı alu öçen ışanıçlı şäxes buluwığız, nindi dä bulsa eş xaqı-mäğaş kebek daimi keremgä, ul da bulmasa toraq, aksiä, mal-mölkätkä iä bulırğa tieşsez. Östäwenä beräwneñ sezgä käfil buluwı da taläp itelä. Yäğni sez kredit burçığıznı berär xäl säbäple tüli almasağız, sezgä käfil bulğan şäxes bu burıçnı tülärgä mäcbur bula.

Dönya illärendä bulğanı kebek, Törkiädä dä bankalar turıdan-turı birgän kredittan tış ayruça şäxeslärgä kredit kartları taratalar. Bolar belän bankanıñ üzenä barmasağız da telägän kibetkä burçlanıp towar alu mömkinelegenä iä bulasız. Şiksez, kredit kartlarınıñ da limitları bar. Bolar keşesenä, keşelärneñ keremenä kürä törleçä miqdärdä bilgelänä. Burçıgıznıñ waqıtı kilgändä, bu ğomumän här ay sayın bula, tüläp barırğa tieşsez. Tüli almasağız, burçıgızga östämä ştraf östälä. Törkiädä soñğı yıllarda bazarda tağı ber sistema barlıqqa kilde. "Bez sezgä şuşı tawarnı 5, 6, yaki 12 ay möddät eçende tüli alu mömkinlegen biräbez" digän propaganda alıp baralar. Reklamalar belän keşelärne soqlandıralar. Adäm balasınıñ küze töşä. Töşmiçä dä bulmıy bit, bazarda hämmä närsä bar, östäwenä tik al ğına bez siña bulışırbız digän reklamalar, näfes tüzmi, alasıñ. Üzeñä tansıq äyberlärne berse artınnan bersen kreditqa ala başlıysıñ. Inde ber niçä şundıy äyber alsağız, ay tiz genä kilep citä dä şuşı kredit burçların tülärgä tieş bulasız. Başqa süzlär belän äytkändä kreditlarnı tüläw öçen eşlisez. Tülämäsägez mäxkämä arqılı sezneñ qulıgızdan ni bar ni yuq şunı tartıp alalar.

Törkiädä şulay tülänmägän kreditnıñ miqdarı ütkän yıldağı belän çağıştırğanda 70 %-qa üskän. Tulayım 1 milliard 200 million yaña törek lirası (915 million Amerikan dolları) burıç cıyılğan. Burıçı bulğannar qullarındağı barnı-yuqnı satarğa mäcbur bulalar, yaki ber öleşe qaçıp ezen yuqqa çığarırğa tırışa. Soñğı çiktä bik küp öy xucalığı bölgenlekkä töşä. İnde xökümät bu atnada kredit karta sistemasın üzgärtü buyınça yaña qanun proyektı äzerläwe turında belderde. Çönki bu sistema tärtipkä salınmasa küp ğailäneñ ziyan küräçägen, ildä tıñğısızlıq çığaçağın üze dä kürde. Här sistemanıqı kebek liberal iqtisad sistemasınıñ da üzenä kürä citeşsezläkläre Törkiä ürnägendä dä kürenä.

Äxtäm İbrahim, İstanbul
XS
SM
MD
LG