1991-nçe yılda sovet imperiasınıñ tarqaluı belän xasıyl bulğan buşlıq enegetika şirkätlärenä bu regiondağı nefte häm gaz çığanaqları öçen yarışu mömkinlek birde. Rusiä bu baylıqlarnı eksport itü monopolen saqlap qala alsa da, AQŞ şirkätläre ul tabiği baylıqlarnı eksplotatsiäläv mäsäläsendä töp rol uynıy başladılar. Soñğı vaqıtlarda Qıtay da anda kerä başladı. Şvetsiädäge Üzäk Aziä häm Kafkaz jurnalınıñ möxärrirı Murad Esenovnıñ fikerençä, AQŞ, Rusiä häm Qıtay Üzäk Aziädä täsir mäsäläsendä öç töp köçkä äylängän.
Audio
"AQŞ, Rusiä häm Qıtay arasında yarış bara. Bu ğadäti küreneş, çönki alarnıñ här berseneñ Üzäk Aziädä bigeräk tä energetika sektorında üz mänfäğätläre bar."
Läkin, Bişkäktäge Regional Öyränülär İnstitutınıñ ölkän xezmätkäre Anara Tabışalievanıñ fikerençä, Üzäk Aziädäge energetika çığanaqların kontrol itü teläge regondağı ekonomik köndäşlekneñ ber aspektı ğına bulıp tora.
Audio
"Üzäk Aziädäge nindi genä bazara barmağız , anda Rusiä yäisä Qıtay tovarların kürersez Dimäk, ike il dä Üzäk Aziä belän sävdä ölkäsendä dä qızıqsına."
Ekonomika häm sävdädän tış zur dävlätlär xärbi häm politik säbäplärdän dä bu region belän qızqsınalar. Kontr-terror mäsäläsendä küpkenä ölkälärdä öç ilneñ dä mänfäğät urtaqlığı bar. Global terror urtaq qurqınıç. Läkin, şulay da, Mäskäv dä, Beyjing dä bu regionda AQŞnıñ xärbi yaqtan köçlänüenä qarşı. Tabışalievanıñ süzlärençä, Rusiä belän Qıtay AQŞnıñ arta barğan täsirenä qarşı Şanxay Xezmättäşlek Oyışmasın köçäytü belän cavap birde.
Audio
"Rusiä belän Qıtay AQŞnıñ anda toruına qarşı berläşep kontr-balans buldırdılar. AQŞnıñ Üzäk Aziädä xärbi yaqtan toruın buldırmas öçen Şanxay Xezmättäşlek Oyışmasın faydalanalar."
Xärbi täsir öçen köräştä xärbi bazalar açu çarası da qullanıla. Mäsälän ike yıl eçendä AQŞ belän Rusiä Qırğızıstanda berberlärennän berniçä kilomtr yıraqlıqta ğına torğan ike baza açtılar. Ber ük vaqıtta Rusiä häm Qıtay Üzäk Aziä illäre belän urtaq xärbi künegülär ütkärdelär. Zur dävlätlär Üzäk Aziädä berberlärenä oxşaş çaralar kürsälär dä, cirle xökümätlärgä qarata säyäsät mäsäläsendä nigez ayırmalıqlar bar. Beyjing belän Mäskävdän ayırmalı bularaq Washington Üzäk Aziä xökümätlärenä keşe xoquqların xörmät itüläre häm demokratik reformalar ütkärüläre öçen basım yasıy. Washington Ändijan vaqiğälären bäysez tikşerü taläbenä quşılğaç, Taşkent AQŞqa Xarşı Xanabad bazasın yabarğa quştı. Zur dävlätlär arasında Üzäk Aziädä täsir öçen köräş barsa da, qayber küzätçelär Mäskäv äle dä Üzäk Aziäneñ töp partnerı digän qaraştalar. Londondağı Jane Country Risk näşriäteneñ Euroasia möxärrirı Alex Vatanka monı bolay dip añlata.
Audio
"Ändijan vaqiğälärnenän soñ hiç bulmağanda Üzbäkstanda Rusiä häm Qıtay öskä çıqtılar. Läkin, Qırızısstanda da prezident Bakiev Qırğızıstan öçen dä soñğı çiktä Rusiä möhim dip belderde. Amerikannar Tacikstan belän dä qızıqsınalar . Läkin, bu Rusiäneñ ul ildäge politik , şulay uq ekonomik häm bigeräk tä xärbi yardäm mäsäläsendä täsiren kimeterlek däräcädä tügel."
Färit İdelle, Praga.
Audio
"AQŞ, Rusiä häm Qıtay arasında yarış bara. Bu ğadäti küreneş, çönki alarnıñ här berseneñ Üzäk Aziädä bigeräk tä energetika sektorında üz mänfäğätläre bar."
Läkin, Bişkäktäge Regional Öyränülär İnstitutınıñ ölkän xezmätkäre Anara Tabışalievanıñ fikerençä, Üzäk Aziädäge energetika çığanaqların kontrol itü teläge regondağı ekonomik köndäşlekneñ ber aspektı ğına bulıp tora.
Audio
"Üzäk Aziädäge nindi genä bazara barmağız , anda Rusiä yäisä Qıtay tovarların kürersez Dimäk, ike il dä Üzäk Aziä belän sävdä ölkäsendä dä qızıqsına."
Ekonomika häm sävdädän tış zur dävlätlär xärbi häm politik säbäplärdän dä bu region belän qızqsınalar. Kontr-terror mäsäläsendä küpkenä ölkälärdä öç ilneñ dä mänfäğät urtaqlığı bar. Global terror urtaq qurqınıç. Läkin, şulay da, Mäskäv dä, Beyjing dä bu regionda AQŞnıñ xärbi yaqtan köçlänüenä qarşı. Tabışalievanıñ süzlärençä, Rusiä belän Qıtay AQŞnıñ arta barğan täsirenä qarşı Şanxay Xezmättäşlek Oyışmasın köçäytü belän cavap birde.
Audio
"Rusiä belän Qıtay AQŞnıñ anda toruına qarşı berläşep kontr-balans buldırdılar. AQŞnıñ Üzäk Aziädä xärbi yaqtan toruın buldırmas öçen Şanxay Xezmättäşlek Oyışmasın faydalanalar."
Xärbi täsir öçen köräştä xärbi bazalar açu çarası da qullanıla. Mäsälän ike yıl eçendä AQŞ belän Rusiä Qırğızıstanda berberlärennän berniçä kilomtr yıraqlıqta ğına torğan ike baza açtılar. Ber ük vaqıtta Rusiä häm Qıtay Üzäk Aziä illäre belän urtaq xärbi künegülär ütkärdelär. Zur dävlätlär Üzäk Aziädä berberlärenä oxşaş çaralar kürsälär dä, cirle xökümätlärgä qarata säyäsät mäsäläsendä nigez ayırmalıqlar bar. Beyjing belän Mäskävdän ayırmalı bularaq Washington Üzäk Aziä xökümätlärenä keşe xoquqların xörmät itüläre häm demokratik reformalar ütkärüläre öçen basım yasıy. Washington Ändijan vaqiğälären bäysez tikşerü taläbenä quşılğaç, Taşkent AQŞqa Xarşı Xanabad bazasın yabarğa quştı. Zur dävlätlär arasında Üzäk Aziädä täsir öçen köräş barsa da, qayber küzätçelär Mäskäv äle dä Üzäk Aziäneñ töp partnerı digän qaraştalar. Londondağı Jane Country Risk näşriäteneñ Euroasia möxärrirı Alex Vatanka monı bolay dip añlata.
Audio
"Ändijan vaqiğälärnenän soñ hiç bulmağanda Üzbäkstanda Rusiä häm Qıtay öskä çıqtılar. Läkin, Qırızısstanda da prezident Bakiev Qırğızıstan öçen dä soñğı çiktä Rusiä möhim dip belderde. Amerikannar Tacikstan belän dä qızıqsınalar . Läkin, bu Rusiäneñ ul ildäge politik , şulay uq ekonomik häm bigeräk tä xärbi yardäm mäsäläsendä täsiren kimeterlek däräcädä tügel."
Färit İdelle, Praga.