Tatarstan Däwlät Şurasınıñ AES tözeleşen yañartıp cibärü turındağı qanunnı berençe uqılışta qabul itüe Sember milli xäräkäte ähellären ğäcäpländerde häm borçuğa saldı. Zamanında bu ğämälne tuqtatuğa näq şul Däwşura qararı zur yärdäm itkän ide bit, dilär alar.
“Tuğan tel” idäräse soñğı utırışında Däwşura deputatları isemenä maxsus xat ta qabul itte. Anıñ qısqaça eçtälege menä nidän ğibärät.
Böten keremneñ 70-80 protsentın Mäskäw suırıp alğan şartlarda Tatarstan iqtisadın üsterüneñ mäğnäse dä yuğala. Bu üseş tatar xalqınıñ bişege – tuğan tabiğäten qorıtu, ağulaw xisabına bulsa, bigräk tä.
Äytik, bez KamAZ uñışları belän ğorurlanabız. Läkin bu avtogigantnıñ näq saf tatar töbägendä urnaşuı säbäpläre belän qızıqsınmıybız da. Politbyuro äğzaları avtogigantnı Krasnoyarski – Açinski arasındağı Yağulıq-energiä kompleksında, yäğni KATEKta urnaştırunı xup kürälär. Yağulıq ta küp anda, metall da citärlek.
Politbyuro utırışında barı tik böyek ideolog, sorı kardinal Suslov qına moña qarşı çığa. Leonid Brejnev isä, “mäsälä çile-peşle, yäğni “sıroy” dip utırışnı yaba, kiläse utırışta qararbız, di. Läkin ikençe könne ük, cıyılıp tormıyça da, avtogoigantnı Çallıda salu turında qarar iğlan itelä. Saf tatar yäşägänlektän milli üzençäleklärne iñ yaxşı saqlap qalğan töbäkne böten SSSRnıñ suqbay-çelqaşları belän tutıruğa şulay nigez salına. Xäzer isä Çallını tatar şähäre bir äytü qıyın inde.
Häm bügenge energiä ezläw çaraları da tatar bişegen qorıtu häm ağulaw maqsatınnan ğına oyıştırıla. Ägär dä KamAZ kebek gigantlar, çınlap ta energiägä moxtac ikän, başqa ısullar da ezläp qararğa ide.
Berençe. Kama buasın bieklätüdän alğan keremneñ baytağın Udmurtiä belän Başqortstan taläp itälär. Häm alar xaqlı da, çönki cir ul – iñ zur baylıq. Şunnan çığıp, nigä Tatarstanğa, Ul''yan ölkäse belän berlektä, üz öleşen Çubaystan taläp itmäskä? İdelneñ häm Çulmannıñ 40 - 50 çaqrım kiñlekkä cäyelüe xisabına tabılğan elektr energiäsenä Çubays tügel – anıñ arqasında ciren, tarixın yuğaltqan, unar çaqrım ozınlıqtağı küperlär salırğa mäcbür bulğan, balıqsız qalğan cirle xalıq xuca bulırğa tieş.
İkençe. Tatarstanda mazut yatmalarınıñ küplege TES tözü mömkinlegen dä birä. Äytik, Ulyan qalasında ğına 4 TES bar. Tik alar, yağulıq yuqlıqtan, urıq-surıq qına eşlilär.
Öçençe ısul. Tabiğatkä zarar kitermäwçe energiä çığanaqlarına iğtibar birü. Mäğriptä näq şul yunäleştä eş alıp barıla. Başqortstannıñ Büzdäk rayonında da şundıy ürnäk bar.
Älbättä, bu süzlär yañalıq tügel inde. Tik ber bik tä yämsez soraw da tua: Qazan tantanalarına Mäskäw yaqtı çıray kürsätte. Moña barıbız da şatlandıq. Energiä citmäw turındağı safsata kütärep, Tatarstannıñ 90-yıllardağı iñ zur uñışlarınnan bersen taptaw omtılışları – şul yaqtı çıray baräbärenä tügelme ikän soñ? Ägär ildä elektr energiäse citmi ikän, Mäskäwdä dä atom elektr stansası tözep bulır ide. Häm monısı da citmäsä, Yauza yılğasın buıp quyarğa bula. Şöker, şunısı bar: energiä citä! Citmäsä anı uñğa-sulğa satmaslar ide.”
Menä şundıy eçtälekle xatnı Qazanda uzaçaq Xäter könendä dä yañğıratırğa ide, digän fikergä kilde “Tuğan tel” idäräse. Anda baruçı delegatlar: “Tırışıp qararbız”, didelär.
Ayrat İbrahim, Sember
“Tuğan tel” idäräse soñğı utırışında Däwşura deputatları isemenä maxsus xat ta qabul itte. Anıñ qısqaça eçtälege menä nidän ğibärät.
Böten keremneñ 70-80 protsentın Mäskäw suırıp alğan şartlarda Tatarstan iqtisadın üsterüneñ mäğnäse dä yuğala. Bu üseş tatar xalqınıñ bişege – tuğan tabiğäten qorıtu, ağulaw xisabına bulsa, bigräk tä.
Äytik, bez KamAZ uñışları belän ğorurlanabız. Läkin bu avtogigantnıñ näq saf tatar töbägendä urnaşuı säbäpläre belän qızıqsınmıybız da. Politbyuro äğzaları avtogigantnı Krasnoyarski – Açinski arasındağı Yağulıq-energiä kompleksında, yäğni KATEKta urnaştırunı xup kürälär. Yağulıq ta küp anda, metall da citärlek.
Politbyuro utırışında barı tik böyek ideolog, sorı kardinal Suslov qına moña qarşı çığa. Leonid Brejnev isä, “mäsälä çile-peşle, yäğni “sıroy” dip utırışnı yaba, kiläse utırışta qararbız, di. Läkin ikençe könne ük, cıyılıp tormıyça da, avtogoigantnı Çallıda salu turında qarar iğlan itelä. Saf tatar yäşägänlektän milli üzençäleklärne iñ yaxşı saqlap qalğan töbäkne böten SSSRnıñ suqbay-çelqaşları belän tutıruğa şulay nigez salına. Xäzer isä Çallını tatar şähäre bir äytü qıyın inde.
Häm bügenge energiä ezläw çaraları da tatar bişegen qorıtu häm ağulaw maqsatınnan ğına oyıştırıla. Ägär dä KamAZ kebek gigantlar, çınlap ta energiägä moxtac ikän, başqa ısullar da ezläp qararğa ide.
Berençe. Kama buasın bieklätüdän alğan keremneñ baytağın Udmurtiä belän Başqortstan taläp itälär. Häm alar xaqlı da, çönki cir ul – iñ zur baylıq. Şunnan çığıp, nigä Tatarstanğa, Ul''yan ölkäse belän berlektä, üz öleşen Çubaystan taläp itmäskä? İdelneñ häm Çulmannıñ 40 - 50 çaqrım kiñlekkä cäyelüe xisabına tabılğan elektr energiäsenä Çubays tügel – anıñ arqasında ciren, tarixın yuğaltqan, unar çaqrım ozınlıqtağı küperlär salırğa mäcbür bulğan, balıqsız qalğan cirle xalıq xuca bulırğa tieş.
İkençe. Tatarstanda mazut yatmalarınıñ küplege TES tözü mömkinlegen dä birä. Äytik, Ulyan qalasında ğına 4 TES bar. Tik alar, yağulıq yuqlıqtan, urıq-surıq qına eşlilär.
Öçençe ısul. Tabiğatkä zarar kitermäwçe energiä çığanaqlarına iğtibar birü. Mäğriptä näq şul yunäleştä eş alıp barıla. Başqortstannıñ Büzdäk rayonında da şundıy ürnäk bar.
Älbättä, bu süzlär yañalıq tügel inde. Tik ber bik tä yämsez soraw da tua: Qazan tantanalarına Mäskäw yaqtı çıray kürsätte. Moña barıbız da şatlandıq. Energiä citmäw turındağı safsata kütärep, Tatarstannıñ 90-yıllardağı iñ zur uñışlarınnan bersen taptaw omtılışları – şul yaqtı çıray baräbärenä tügelme ikän soñ? Ägär ildä elektr energiäse citmi ikän, Mäskäwdä dä atom elektr stansası tözep bulır ide. Häm monısı da citmäsä, Yauza yılğasın buıp quyarğa bula. Şöker, şunısı bar: energiä citä! Citmäsä anı uñğa-sulğa satmaslar ide.”
Menä şundıy eçtälekle xatnı Qazanda uzaçaq Xäter könendä dä yañğıratırğa ide, digän fikergä kilde “Tuğan tel” idäräse. Anda baruçı delegatlar: “Tırışıp qararbız”, didelär.
Ayrat İbrahim, Sember
