“Azatlıq” radiosı dulqınında ike xalıq sanın alu däwerendä Samar tatarlarınıñ 25%-ı telsez qaluı turında xäbär itkän idek inde. Näq şul temağa – tuğan tellärne saqlaw turında Samar duslıq yortında zur söyläşü uzdı. Tügäräk östälgä tatar, çuaş, muqşı, başqort milli üzäkläreneñ wäkilläre belän ber rättän professor Natälyä Möxämmätşina, “Etnos häm kultura” jurnalı möxärrire Svetlana Jidkova, Samar ölkä administratsiäseneñ millätlär buyınça baş belgeçe Nadejda Osipova, Samar ölkä uqıtuçılarnıñ belemen kamilläşterü institutınıñ milli tellär laboratoriäse citäkçese Röstäm Maxmatnazarov, ölkä mäğärif häm fän ministrlığınıñ baş belgeçe Damir Gatinnar qatnaştı. Tügäräk östälne “Azan” gäziteneñ baş möxärrire Şamil Ğälimov oyıştırdı.
Süzne milli mäsälälär buyınça törle sotsioloğıyk tikşerülär alıp baruçı ğälimä, säyäsi fännär doktorı Natälyä Möxämmätşina başlap cibärde. Natälyä xanım yañğıratqan sannar tatarnı ğına tügel, çuaş, muqşı, başqort, qazax, çegän, çeçennı da der selketerlek. İke xalıq sanın alu däwerdä tatarlarnıñ 23%-ı telsez qalsa, başqortlarnıñ telsez qalğannarı da 23%, ber xalıqnıñ igezäk balaları ber ük çir belän ber tigezlektä çerü yünäleşendä, çeçennar, qazaxlarnıñ tel yuğaltqannarı 25% tiräse, çegännärneñ- 27%, ä çuaş belän muqşı ike xalıq sanın alu arasında uncideşär protsent xalqın yuğaltqannar. Sannar şomlı, şul uq waqıtta professor Möxämmätşina belderüençä, tatarlarda milli üzañ yuğarı, bu inde tatarçalatıp äytsäñ, tatar rusça söyläşä, läkin dä üzen tatar dip sanıy. Natälyä Möxämmätşina tatarlarnıñ tel yuğaltuın obyıqtiv xäl, urbanzatsiä belän añlatuına “Tuğan tel” cämğıyate direktorı qarşı töşep tübändäge fikerlärne äytte: “Rusiä däwläte dä, anıñ däwamçısı SSSR da bar köçlären tatarnı telsez qaldıruğa yünälderdelär häm patşa bu yünäleştä üzeneñ öleşen kertte. Şulay da ğäcäyep xäl, tatarlarnı küselärne batırğanday batıralar, ä alar äle haman da qalqalar, yäşärgä tırışalar. Şul uq waqıtta “Tuğan tel” citäkçese tatar telen saqlaw yulların da sanap ütte. Anıñ fikerençä, bügen tatarlıqnı saqlaw yünäleşendä bar ömet tik ğäilädä genä. Här ğäilä tatar telendäge gäcitä- curnallarnı aldırırğa tieş, “Azatlıq” radiosı tapşıruların häm ğäläm kiñlegennän Tatarstan –Yaña ğasır tele-radiotapşıruların tıñlarğa tieş, öydä tatar moxite bulırğa tieş!
Cämğıyatneñ ideoloğı Azat Nadirov däwlät bieklegendä milli tellärgä iğtibar yuqlığına basım yasadı, çönki bügenge köndä “ata- analar teläge buyınça”,- diyü ul uqısañ da yarıy, uqımasañ da yarıy digänne xäterlätä, di Nadirov.
Uqıtuçılarnıñ belemen qämilläşterü institutınıñ milli tellär laboratoriäse citäkçese Röstäm Maxmatnazarov belderüençä, ölkädä başqa tellär belän çağıştırğanda tatar tele äle aldınğı safta ikän. Şul uq waqıtta ul Rusiä mäğärif ministrlığına başlanğıç sıynıflarda awllarda uqunı milli tellärdä alıp baru turında kiräklegen añlatıp xat yazğannarı turında xäbärläde. Samar ölkäseneñ ğumanıytar yuğarı uqu yortlarında predmet bularaq tatar, çuaş, muqşı, başqort tellären öyränü täqdimen kertkännär alar ministrlıqqa.
Samar ölkäseneñ mäğärif häm fän ministrlığınıñ baş belgeçe Damir Gatin äytüençä, tatar, başqortta çağıştırmaça tellärneñ yaxşıraq saqlanuı islam dine belän bäylängän. Şul uq waqıtta ul üzeneñ Tatarstan metodiqasın yaqlawın äytte, balalar berençe sıynıftan 11-nçe sıynıfqa qädär tatar telen öyränüne maqtap iskä aldı. Damir Gatin üz çığışında mondıy fikerne dä äytte: “Bügenge köndä Rusiädä tellärne saqlaw turında Rusiä xökümäte tügel, ä kübräk Awropa borçıla, şuña kürä milli tellärne saqlaw buyınça Awropa xartiäseneñ dä faydası tiärgä tieş”,- dide mäğärif ministrınıñ baş belgeçe Damir Gatin.
Söyläşü ozaq bardı, fikerlär, täqdimnär muldan buldı. Kemder töşenkelek ruxında fiker yörtsä, ikençeläre ömetlelek yağına basım yasadılar. Samar şartlarında balalar baqçasında tatar teleneñ eze dä bulmağan çorda, mäktäplärdä tatarnıñ izge tarixı quıp çığarılğan waqıtta, cirle radioqanallar tik rus telen genä tel dip sanağanda, älbättä, tatar tele ügineñ ügi, meskenneñ- meskene bulıp yäşärgä mäcbür. “Tatar telen saqlaw- ul ğäilä burıçı”,- digän urtaq fikergä kildelär tügäräk östäl tiräsendä söyläşüçelär.
Gubernator komandasında millätlär buyınça baş belgeç bulıp eşläwçe Nadejda Osipova tügäräk östäl eşe turında bolay dide: “ Tügäräk östälneñ eşe belän qänägätmen. Tik menä tatar teleneñ yazmışı bik naçardip çañ suğarğa yaramıy. Soñğı un yılda ölkädä tatar sanı arttı. Tatar telen öyränergä häm üsterergä mömkinlek bar. Ölkä citäkçeläre bu yünäleştä yärdäm dä itälär. Samarda “Yaqtılıq” mäktäbenä yanqorma tözü bara. Döres, tınıçlanırğa kiräkmi häm xalıq arasında tuğan telne saqlaw säyäsäten alıp barırğa kiräk”,- dide ğubernator qomandasınıñ millätlär buyınça baş belgeçe Petr qızı Nadecda Osipowa.
Şamil Bahawetdin, Samar
Süzne milli mäsälälär buyınça törle sotsioloğıyk tikşerülär alıp baruçı ğälimä, säyäsi fännär doktorı Natälyä Möxämmätşina başlap cibärde. Natälyä xanım yañğıratqan sannar tatarnı ğına tügel, çuaş, muqşı, başqort, qazax, çegän, çeçennı da der selketerlek. İke xalıq sanın alu däwerdä tatarlarnıñ 23%-ı telsez qalsa, başqortlarnıñ telsez qalğannarı da 23%, ber xalıqnıñ igezäk balaları ber ük çir belän ber tigezlektä çerü yünäleşendä, çeçennar, qazaxlarnıñ tel yuğaltqannarı 25% tiräse, çegännärneñ- 27%, ä çuaş belän muqşı ike xalıq sanın alu arasında uncideşär protsent xalqın yuğaltqannar. Sannar şomlı, şul uq waqıtta professor Möxämmätşina belderüençä, tatarlarda milli üzañ yuğarı, bu inde tatarçalatıp äytsäñ, tatar rusça söyläşä, läkin dä üzen tatar dip sanıy. Natälyä Möxämmätşina tatarlarnıñ tel yuğaltuın obyıqtiv xäl, urbanzatsiä belän añlatuına “Tuğan tel” cämğıyate direktorı qarşı töşep tübändäge fikerlärne äytte: “Rusiä däwläte dä, anıñ däwamçısı SSSR da bar köçlären tatarnı telsez qaldıruğa yünälderdelär häm patşa bu yünäleştä üzeneñ öleşen kertte. Şulay da ğäcäyep xäl, tatarlarnı küselärne batırğanday batıralar, ä alar äle haman da qalqalar, yäşärgä tırışalar. Şul uq waqıtta “Tuğan tel” citäkçese tatar telen saqlaw yulların da sanap ütte. Anıñ fikerençä, bügen tatarlıqnı saqlaw yünäleşendä bar ömet tik ğäilädä genä. Här ğäilä tatar telendäge gäcitä- curnallarnı aldırırğa tieş, “Azatlıq” radiosı tapşıruların häm ğäläm kiñlegennän Tatarstan –Yaña ğasır tele-radiotapşıruların tıñlarğa tieş, öydä tatar moxite bulırğa tieş!
Cämğıyatneñ ideoloğı Azat Nadirov däwlät bieklegendä milli tellärgä iğtibar yuqlığına basım yasadı, çönki bügenge köndä “ata- analar teläge buyınça”,- diyü ul uqısañ da yarıy, uqımasañ da yarıy digänne xäterlätä, di Nadirov.
Uqıtuçılarnıñ belemen qämilläşterü institutınıñ milli tellär laboratoriäse citäkçese Röstäm Maxmatnazarov belderüençä, ölkädä başqa tellär belän çağıştırğanda tatar tele äle aldınğı safta ikän. Şul uq waqıtta ul Rusiä mäğärif ministrlığına başlanğıç sıynıflarda awllarda uqunı milli tellärdä alıp baru turında kiräklegen añlatıp xat yazğannarı turında xäbärläde. Samar ölkäseneñ ğumanıytar yuğarı uqu yortlarında predmet bularaq tatar, çuaş, muqşı, başqort tellären öyränü täqdimen kertkännär alar ministrlıqqa.
Samar ölkäseneñ mäğärif häm fän ministrlığınıñ baş belgeçe Damir Gatin äytüençä, tatar, başqortta çağıştırmaça tellärneñ yaxşıraq saqlanuı islam dine belän bäylängän. Şul uq waqıtta ul üzeneñ Tatarstan metodiqasın yaqlawın äytte, balalar berençe sıynıftan 11-nçe sıynıfqa qädär tatar telen öyränüne maqtap iskä aldı. Damir Gatin üz çığışında mondıy fikerne dä äytte: “Bügenge köndä Rusiädä tellärne saqlaw turında Rusiä xökümäte tügel, ä kübräk Awropa borçıla, şuña kürä milli tellärne saqlaw buyınça Awropa xartiäseneñ dä faydası tiärgä tieş”,- dide mäğärif ministrınıñ baş belgeçe Damir Gatin.
Söyläşü ozaq bardı, fikerlär, täqdimnär muldan buldı. Kemder töşenkelek ruxında fiker yörtsä, ikençeläre ömetlelek yağına basım yasadılar. Samar şartlarında balalar baqçasında tatar teleneñ eze dä bulmağan çorda, mäktäplärdä tatarnıñ izge tarixı quıp çığarılğan waqıtta, cirle radioqanallar tik rus telen genä tel dip sanağanda, älbättä, tatar tele ügineñ ügi, meskenneñ- meskene bulıp yäşärgä mäcbür. “Tatar telen saqlaw- ul ğäilä burıçı”,- digän urtaq fikergä kildelär tügäräk östäl tiräsendä söyläşüçelär.
Gubernator komandasında millätlär buyınça baş belgeç bulıp eşläwçe Nadejda Osipova tügäräk östäl eşe turında bolay dide: “ Tügäräk östälneñ eşe belän qänägätmen. Tik menä tatar teleneñ yazmışı bik naçardip çañ suğarğa yaramıy. Soñğı un yılda ölkädä tatar sanı arttı. Tatar telen öyränergä häm üsterergä mömkinlek bar. Ölkä citäkçeläre bu yünäleştä yärdäm dä itälär. Samarda “Yaqtılıq” mäktäbenä yanqorma tözü bara. Döres, tınıçlanırğa kiräkmi häm xalıq arasında tuğan telne saqlaw säyäsäten alıp barırğa kiräk”,- dide ğubernator qomandasınıñ millätlär buyınça baş belgeçe Petr qızı Nadecda Osipowa.
Şamil Bahawetdin, Samar
