Accessibility links

Кайнар хәбәр

Mordoviädä Taqtaşnıñ muzey-yortı açıldı


Bıyıl 30 sentäberdä Hadi Taqtaşnıñ şiğırlären yaratuçı tatarlarnıñ küp yıllar buyı kötelgän tantanası buldı: Mordoviäneñ Torbeevo rayonı Sırqıdı awılında böyek şağirneñ muzey-yortı açıldı.

Bu muzey Kazannıñ 1000 yıllığına turı kiterep tözelsä dä, avgust ayında açıla almadı, çönki Hadi Taqtaşnıñ byustı waqıtında kiterelmäde. Şağirneñ byustı sentäber ayında ğına Kazannan kiterelep muzey-yort qarşına quyıldı.

Hadi Taqtaş yäşägän yort 60 nçı yıllar axırında cimerelep betkän. Ä inde 1984 yılda Sırqıdığa kilgän yazuçı Fäwziä Bäyramova Taqtaş üskän yortnıñ sütelep taşlanğanlığın, anıñ nigezendä çeregän büränälär genä qalğanlığın kürgän. Alarnı da soñğaraq utınğa taşıp betergännär.

Awıl xalqı Mordoviä xökümätenä 50 nçe yıllarda uq xatlar yazğan, şul yortnı remontlarğa dip, anda muzey oyıştırırğa dip soralğannar, ämma uñay näticälär bulmağan.

1957 yılda Sırqıdınıñ 16 keşese Mäskäwgä, “Literaturnaya gazeta”ğa xat yazğannar. Ul xatta Taqtaşnıñ yortın muzeyğa äyländerü kiräk dip, ä Sırqıdı urta mäktäben şağirneñ iseme belän atarğa kiräk dip yazılğan bula. Şul xat buyınça Sırqıdığa Saranskidan Mordoviä yazuçılar oyışmasınnan Ardeev isemle kemder kilgän bulğan. Torbeewo rayonı häm kolxoz citäkçeläre yortnı torğızu turında wäğdä birgännär. Ämma bolar barısı da ütälmi qalğan.

Awıl xalqı ğına tügel, yıldan-yıl Tatarstannan Sırqıdığa kilüçe ğalimnär, jurnalistlar, yazuçılar da Taqtaş yortınıñ torğızıluın sorap törle xakimiät orğannarına möräcäğät itkännär.

Şul uq 1957 yılda Sırqıdığa kilgän fol'klorçıylar İlbaris Nadirov häm Rim Karimov Taqtaş yortınıñ yazmışı turında kolxoz predsedatele Quz'ma Kulikov häm Torbeewo rayonınıñ ikençe sekretare A.N. Dodonov belän söyläşälär. Kolxoz yortnı remontlarğa bula, ämma 1958 yılda Nadirov belän Karimov yañadan Sırqıdığa kilgäç, kürälär, bernindi dä eş eşlänelmägän, Taqtaş yortı cimerelä bara. Kazan ğalimnäre Torbeevo rayonı berençe sekretare İwan Borisov belän oçraşalar. İvan Mixayloviç Borisov ta Taqtaş yortın remontlarğa süz birä, ämma ul da süzendä tormıy.

Taqtaşnıñ 70 yıllığına dip şağirneñ yortın torğızırğa dip Mordoviä xökümäteneñ maxsus postanovleniesı da çıqqan bulğan dip äytälär, ämma ul da tormışqa aşırılmağan.

Taqtaşnıñ 100 yıllığı tantanaları waqıtında da “muzey-yortnı hiçşiksez torğızabız” digän wäğdälär birelgän ide, ämma ul da bulmadı.

Häm nihayät, bıyıl avgust ayında, Taqtaşnıñ tuuına 105 yıl tularğa berniçä ay qalğanda, nindider ber moğciza belän, Sırqıdı mäçete yanında Hadi Taqtaşnıñ muzey-yortı barlıqqa kilde.

Bu moğcizanı açu tantanası barışında şulay añlattılar. Uzğan yılnıñ 8 noyäberendä Mordoviäneñ häm Tatarstannıñ sälämätlek saqlaw ministrları, ike dus, Rafael Aşirov häm Kamil Zıyätdinov, Sırqıdığa kilälär häm ber-bersenä süz birälär: Kazannıñ 1000 yıllığına büläk itep Hadi Taqtaşnıñ muzey-yortın torğızırğa. İke ministr, üz respublikalarınıñ citäkçelegennän fatixalar alıp, küp şäxsi aqçaların quyıp, bu eşne küz açıp yomğançı eşlättelär. “Küz açıp yomğançı” dip äytü ul ike ministrnıñ bu muzey-yortnı torğızunı kemgä dä beldermiçä eşläwe turında. Mäsälän, Mordoviänıñ kiñ tatar cämäğätçelege Taqtaşnıñ muzey-yortı tözelüe turında işetmäde dä, belmäde dä.

Rafail Cihan ulı Taqtaşev 1976 yıldan birle Torbeevoda neftebaza direktorı bulıp eşli. Sırqıdı awılında mäçet tözegändä berençe 5 million sumnı anıñ oyışması bülep çığarğan. Taqtaşnıñ muzey-yortın tözegändä dä Rafail Taqtaşev, älbättä, üz öleşen kertkän. Rafail Taqtaşev 1970 yılda da, 2000 yılda da Hadi Taqtaşnıñ 70 häm 100 yıllıq yubileylarında qunaqlarnı qarşı alu öçen cawaplı keşelärneñ berse bulğan.

— Rafael' abıy, sezneñ Sırqıdı awılında, nihayät, Hadi Taqtaşnıñ muzey-yortı açıldı. Şul närsä turında berniçä süz...

— Hadi Taqtaşnıñ muzee bulmağanda da, Hadi Taqtaş härber Sırqıdı xalığınıñ üwendä, v duşe bezdä ul. Muzeysız da kajdıy ızbada, kajdıy öydä anıñ kitapları bar yazğannarı, stixları bar. Ä muzey açılğanğa, bez bik kiñänep açtıq. Çem moğli, pomoğat itte här xalıq. Barça xalıq awılnıqı, bu muzeynı açqanda, üz qulları belän nibar cirne obrabotali, çäçäklär, barsısın da eşlädelär. Begengese kenne bezdä bäyräm, açıldı muzey Hadi Taqtaşnıqı.

Bu Torbeevo neftebazasınıñ direktorı Rafael Taqtaşev ide.

Sırqıdı urta mäktäbendä ozaq yıllar eşläp kilgän Hadi Taqtaş poçmağı ekspozitsiäse äle tulısınça Taqtaş muzey-yortınıñ eksponatları buldı. Monda Taqtaşqa qağılğan äyberlär genä tügel, şulay uq revolyutsiäğa qädärge awıl tormışınnan törle öy kiräk-yaraqları, borınğı instrumentlar, kitaplar, iske dokumentlar, fotografiälär, h.b.

Şul materiallarnı tırışıp ezläwçe, tabuçılarnıñ berse Rawilä Alim qızı Konovalova. Rawilä apa Rusiä Federatsiäseneñ mäğärif otliçniğı, pensiäğa çıqqançı Sırqıdı urta mäktäbe direktorı bulğan. Rawilä apa Taqtaşnıñ muzeen tözü turında söyli:

— Bezneñ mäktäpkä kilde aqıllı, talantlı keşelär: ministr zdravooxraneniä Rafail Aşirov i ministr Tatarstana Kamil Zıyätdinov. Alar kildelär 8 noyäberya. Kamil Zıyätdinov bik yaratqan Taqtaşnıñ şiğırlären. Ul äytä: “Miña uje 40 yäş, ä min äldä ber qat ta bulğanım yuq Sırqıdı awılında, Taqtaşnıñ awılında. Xatınıma äytäm, qaytıp çığılyıq Sırqıdıdın”. Zıyätdinov äytä: “Taqtaş bomj”. Min wozrazila: “Mondıy süz ätergä Taqtaşqa?”. “No Taqtaşnıñ yortı yuqtır awılığızda”. Şul waqıtta Allahu Täalä, navernı, birde yaqşı minutlar: bu ike ministr, qulların ber-bersenä birep äyttelär: “Bulır muzey Taqtaşnıqı”.

Rawilä apa Tatarstannan Sırqıdığa berniçä qat kilgän professor Azat Zıyätdinovnı da iskä aldı.

— Azat Zıyätdinov zur poklonnnik talanta Hadi Taqtaşa. Ul Nijnekamskida tora, professor ul. Ul begen kilälmäde, Germaniäğa kitte. Bez anarğa şaltırattıq, ul bezgä daje pomoşç' cibärde, 3 meñ cibärde muzeyğa. Bez şul aqçalarğa posledniy waqıtta birsäk selkenä başladıq. Telegram da yebärde wıt, no üze kilälmäde. Kiler ul qayçandır, abizatel'nı, bezne ul taşlamıy.

— Rawilä apa, äle niçek uylıysız, bälki yöz biş yıllığın ütkärersez?

— Yöz biş yılın ütkärergä, abizatel'nı bez tieşlär ütkärergä anıñ... Bu muzeynı bolay totıp bulmıy wit. Hadi Taqtaş bezneñ pamyät'ta härber waqıt, härber minut torırğa tieş...

Bu Sırqıdı awılınnan Rawilä apa Konovalova ide.

Qızğanıçqa qarşı, 30 nçı sentäber tantanasına Tatarstannan kem dä kilälmäde. Tatarstan sälämätlek saqlaw ministrı Kamil Zıyätdinov, muzey-yortnı torğızuçılarnıñ berse, sentäber axırında çit ildä komandirovkada bula. Taqtaş poeziäsen bik tä yaratuçı keşe, Tübän Kama şähärennän professor, texnik fännär doktorı Azat Zıyätdinov ta şul waqıtta çit ildä, Germaniädä komandirovkada bula. Ul, üze kilälmäsä dä, muzey adresına poçta aşa öç meñ sum aqça häm qotlaw telegramması cibärgän.

Şulay uq muzey-yortnı açuğa yazuçı Fäwziä Bäyrämova häm cırçı Naciä Terkulova da kilergä cıyınğannar ide. Äle inde Tatarstan delegatsiäse Hadi Taqtaşnıñ 105 yıllığına kiler dip kötelä. Bu kiläse tantanalar yä dekaberdä, yä canwar ayında bulır dip uylıylar.

Azatlıq radiosı öçen Mordoviädän İrek Bikkinin.

XS
SM
MD
LG