Yazuçılar berlege belän berlektä “İdel” yäşlär üzäge bıyılğısı yılnı da “İdelem aqçarlağı” digän yäş yazuçılar bäygesen ütkärde. Şuşı könnärdä anıñ yomğaqlaw öleşe bulıp uzdı. Tuqay klubınnan başlanıp “Baytik” balalar lagerında tämamlanğan bäyge 3 kön däwam itte. Anda 30дан artıq yäş icatçı qatnaştı. Yäş yazuçılarğa kiçen yäşel şäm astında “Yuqqa tügel, yuqqa tügelder” digän isemdä şiğri kiçä ütkärelde. Kiçke uyınnar, diskätüklär, Qazan kirmänenä, Qol Şärif mäçetenä, Şärif Qamal muzeena ekskursiälär oyıştırıldı. Qazannıñ istälekle uramnarı buyınça säyäxät qıldılar. Jyuri äğzaları citäkçelegendäge ostaxanälärdä qaläm çarlap, şağirä El'mira Şärifullina belän qızıqlı oçraşuda qatnaştılar. Qazan däwlät universitetı dotsentı Älfit Şakircanov belän tatar tänqite turında gäp qordılar. Şulay uq “yäş aqçarlaqlar” G. Qamal isemendäge teatrda “Telsez küke” spektaklen dä qarap qaytırğa ölgerdelär.
“İdelem aqçarlağı – 2005” bäygeseneñ jyuri räise, şağir – Ğazinur Morat bäygegä kilgän yäş icatçılar turında menä närsä dide:
- Bezneñ älege bäygedä qatnaşuçılarnıñ sıyfatı aqrınlap yaxşıra bara. Bıyılğı bäygegä kilsäk, ul bezne ayıruçı nıq şatlandırdı. “İdelem aqçarlağı – 2005” bäygesendä bigräktä ädäbiätebezneñ awır artilleriäse bulıp sanalğan proza belän şöğellänüçelärneñ küplege sizelde. Äytik bütän yıllarnı şığır yazuçılar 70-80% bulsalar, bıyıl isä kiresençä prozaiklar küpçelekne alıp toralar. Ciñüçelär , “Gran-pri” aluçılar arasında şulay uq prozaiklarnıñ küp buluın bik tä tabiği dip sanıym.
Bu süzlärne yazuçı, berniçä yıl “İdelem aqçarlağında” jyuri äğzası bulğan Ğalimcan Gıl'manovta xupladı:
- Bıyılğı “İdelem aqçarlağı” bäygesendä çınlap ta yäş prozaiklar kübräk. Soñğı yıllarda bu üseş-üzgäreş küzätelä ide. Äytik, uzğan yıl alarnıñ sanı 15 bulsa, bıyıl inde 20дән artıp kitte. Qızlar kübräk, gel şulay bula. Ädäbiättä qızlar qıyuraq dip äyter idem. Läkin şuña da qaramastan, sallıraq, külämleräk äsärlärne barıber yegetlär yaza häm ädäbiättä näq menä yegetlär ozaqqaraq ta qalalar. Ä inde monıñ säbäbe turında uylanğanım buldı, säbäbe tübändägeçäder, menä cämğiätneñ borılış momentlarında şiğriät alğa çığa. Çönki operativ räweştä dönyağa mönäsäbätne belderergä kiräk. Anı küñel aşa emotsional' räweştä şığır belän kübräk belderäseñ. Bu küreneş yäşlärdä dä çağılış taba häm şığır yazu aktivlaşa. Çit töbäklärdän; Başqortstannan 3 keşe, Tömännän, İjawdan ber-ike icatçı bar ide, läkin kilä almağannar. Ğädättägeçä Başqortstan aktiv, qızlar aktiv. Tele, stile buyınça da äybät proza kilä alar belän.
Şulay uq jyuri sostavında prozaik - Faxil Safin , dramaturg - Danil Salixov, şağirä - Fäyrüzä Möslimova , yazuçı, “Qazan utları” jurnalı xezmätkäre Kamil Kärimov häm “İdel” yäşlär üzäge xezmätkäre Mörşidä Cihan buldılar. Yomğaqlaw öleşendä Mörşidä Cihan bıyılğı yäş icatçılarnıñ alay uq küp bulmawın bolay añlattı:
- Şuşı “İdelem aqçarlağında” qatnaşuçılar sanı bik az kebek toyıla. Läkin min sezneñ härberegezne dä 10 keşegä torırlıq dip sanıym. Uzğan yıl Tufan ağa Miñnullin: “Yazuçılarnı paqçalap äzerlämilär şulay bit. Menä oçraşuğa çaqırdılar da yäş yazuçılar küp tügel inde, 30 lap qına digäç. 30 yazuçı bulamıni ul dip äyttem!”- dip äytkän ide.
Älege çarağa şulay uq elek yazuçılar berlege räise bulıp eşlägän Fuat Ğalimullinnı da çaqırğannar ide. Ul zalda utırğan yäş icatçılarğa xäyer-fatixasın citkerde:
- Ädäbiätkä kilgän keşe aldına asfal't yul salıp quymıylar. Ul bik tä qatlawlı yul. Çın talantlar ğına şul qarşılıqlarnı ütep, zur ädäbiätkä çığa alalar. Monı belergä kiräk! Bez äle oçraşırbız, ädäbiät yulında oçraşırbız…
Ä yaña ğına eşli başlağan räis İlfaq İbrahimov isä “İdelem aqçarlaqlarına” kiläçäktäge plannarın äytte:
- Yazuçılar berlege şuşı bik kürkäm traditsiäne däwam itärgä äzer. Alay ğına tügel, üzebezdän yaña öleş tä kertergä tieş ikänebezne toyıp yäşibez. Äytik, yazuçılar berlege idäräse, kiläçäktä “İdelem aqçarlağı” häm başqa bäygelärdä üzlären bik talantlı itep tanıtqan, tormışların yazuçılıq şöğelenä bağışlıym digän keşelärgä kiläçäktä üzeneñ stipendiäsen dä bilgeliäçäk. Bu 2006 yılğa bulır dip sezne ışandırabız. Bu könnärdä “Tatneft'” idäräse belän kileşü tözelde häm anda “Ruxiät” fondı qarşında Sacidä Söläymanova isemendäge icat fondı bulaçaq. Sacidä Söläymanova isemendäge öç premiä yazuçılarğa bireläçäk. Öç premiä icatqa qızıqsındıru çarası häm 10 stipendiä bulaçaq. Östämä stipendiä 1000 sumnan da kim bulmas dip kötelä. İnde ul kileşelgän sezgä monı tartınmıyça citkerergä bula. Şulay uq 2006 yılğa bergäläp berdäm çaralar bilgeliäçäkbez. Ul çaralarda Musa Cälilneñ 100 yıllığı da, Ğabdulla Tuuqaynıñ 120 yıllığı da çağılış tabaçaq. Yäşlär belän eşläw buyınça da mäsälän, här icatçığa şäxsi yaqın kilergä kiräk. Bez här qaläm iäsenä ber ostaz bilgeli alabız häm ul şulay bulırğa tieş tä.
Yıraq aralarnı yaqın itep yäş yazuçılar bäygesenä çit töbäklärdän dä tatar yäşläre kilgännär. Alar küp tügellär, şularnıñ berse, Orenburg ölkäsennän kilgän 16 yäşlek yazuçı yeget belän tanışıp kitik:
- Min Kälimullin Räfqat ulı Rişat bulam. Orenburg ölkäseneñ Äsäkäy rayonında İske Qol Şärip awılında tuıp üstem. Ğadi genä mäktäptä 11 sıynıfta uqim. “İdelem aqçarlağı”na qatnaşırğa uqıtuçım kiñäş birde. Şiğır yazıp cibärgän idem, kötmädem, ciñärmen dip uylamadım. Monda bu bäygedä bik küñelle, çönki, minemçä ber millät cıyılğan, ber din totıp yörüçe keşelär. Minnän zurraq malaylar 4-5 yäşkä, uraza totalar. Sıra, araqı eçü, tämäke tartu digän äyber yuq. Miña bu älbättä oşıy. Çönki sport belän dä şöğellänäm. Emotsional' häm moral' yaqtan bu minem öçen bik zur büläk buldı. Monda nindider naçar närsälärgä propaganda da alıp barılmıy. Konkursqa aqıllı, uqımışlı keşelär kilgän. Bolarnı balalar dip äytep bulmıy. Bu balalarnıñ aqıl sıyfatları zur keşelärneke kebek ük, bälki aqıllıraqtadır äle. Tik tatarça bäygelär Tatarstannıñ üzägendä genä tügel, ä härber tatarlar bulğan cirdä ütkärelsen ide. Soñınnan ciñüçelär bergä cıyılışırğa tieş.
Perm ölkäsennän kilgän Dinara da fikerläre belän urtaqlaşa:
- Min Dinara Fäxrieva. Perm ölkäse Barda rayonı Bay awıl awılınnan. Bu bäygedä inde öçençe yıl zur teläk belän qatnaşıp kiläm. Şunsı quanıçlı “İdelem aqçarlağı” bäygesendä başqa töbäklärdä yäşägän icatçılarıbız da qälämnären sınap qarıy ala. Menä ütkän yıllarda bezneñ rayonıbızdan bäygedä 6 bala qatnaşqan ide. Ä bıyıl nikter, nindider säbäplär arqasında min ber üzem genä qatnaştım. Bu bälki redaksiä qarşında eşläp kilüçe “Tañ yoldızı” ädäbi berläşmäseneñ tuqtaluınadır. Bezneñ rayonda “Balqış” balalar gäcite çığıp kilä ide. Soñğı yıllarnı ul finans yaqtan yärdäm bulmağaç yabıldı. Şuña kürä tabiği xäl inde, qäläm alğan keşeneñ üz äsären qayda da bulsa bastırası kilä. Läkin Barda rayonı balalarınıñ äle Tatarstan külämendäge bäygelärgä çığarğa batırlıqları citep betmi. Ä üzebezdä bastırırğa mömkinleklär yuq.
Dinara Tatarstanda ütkän bäygelärgä qarata tänqiten dä äytep kitte:
- Minem Tatarstanda ütkän cır bäygelärendä dä qatnaşqanım buldı. Bu cır bäygelärendä minem sizüemçä jyuri äğzaları büläkne başqa ölkälärgä birergä bik ük telämilär äle. Ä menä bu “İdelem aqçarlağı”nda kürşe töbäklärgä iğtibarnı tieşle däräcädä birälär dip äytäsem kilä.
Bolar Tatarstannıñ kürşe ölkälärennän kilgän tatar yäşläre buldılar. Bäygeneñ näticälären bezgä “İdel” yäşlär üzägeneñ citäkçese Miläwşä Şäräpova citkerde:
- Ciñüçelärgä kilgändä, äytäsem kilä, menä bezneñ “Gran-pri”ğa layıqlı yegetebez Raynur Äğlämetdinov buldı. Çäçmä äsär häm poeziä buyınça I urın ike keşegä birelde. Liliä Zakirova häm Rifat Säläxov. İkese dä Bua rayonınnan kilgännär. II urında – İlnaz Kadıyrov. Çäçmä äsär buyınça, ul bezneñ Teläçe rayonınnan. Poeziä buyınça Qazan yegete Aydar Camaliev. III urında - Aliä Gabdelxakova Möslim rayonınnan, şulay uq Başqortstan qızı Al'bina Xanova çäçmä äsär buyınça. Qızıqsındıru büläge drama yaza torğan qızıbızğa – Aygöl Xäyrullinağa birelde. Bezneñ bäygedä qatnaştılar: Tomsk, Orenburg ölkälärennän, Udmurtiä, Başqortstan respublikalarınnan, Mari El'dan. Yomğaqlaw öleşenä kilsäk, anda çaqırıldı Orenburg, Başqortstan, Perm ölkäläre. “İdel” yäşlär üzäge böten tatar balaları belän elemtädä torırğa, eşlärgä äzer!
Bäygedä “Gran-priğa” layıq bulğan yegetebez dä üzeneñ xis-toyğıları belän urtaqlaşmıy buldıra almadı:
- Min uylamağan idem mine saylarlar dip. Şatlıq xisem iñ yuğarı noqtada diärgä bula. Räxmät äytäse kilä bu bäygedä qatnaşuçılarğa häm älbättä oyıştıruçılarğa zur räxmätlärem barıp ireşsen ide. Uzğan yılnı da qatnaşqan idem, lawreat isemenä layıq buldım. Ä menä bu yılnı “Gran-pri” miña bireler dip başıma da kitermädem. Çönki qatnaşuçılar arasında ğayät talantlı, äsärläre belän tanılıp baruçı yäşlär kilgännär. Min üzemne andıy talantlı şäxeslärgä kertmi idem äle.
- Sin bit KDU nıñ tatar jurnalistikası bülegendä uqisıñ bit? Ä üzeñ yazuçılıq belän dä şöğellänäseñ, ikesen bergä alıp bara alırsıñmı - dip sorağaç, bolay dip cawap birde:
- Äye, min Qazan däwlät universitetınıñ jurnalistika fakul'tetında uqim. Miña qalsa jurnalistika häm yazuçılar metodı ikese ike törle närsä. Läkin şuña da qaramastan, alarnı parallel' räweştä alıp barırğa bula dip sanıym. Çönki ber ük problemanı kütäräseñ ikän, jurnalist anı operativ, tiz itep faktlar belän yazsa. Şul uq problemanı obrazlar aşa da birep bula.
Şulay itep “İdelem aqçarlağı – 2005” bäygese dä yomğaqlandı. Tik bügenge tatar ädäbiätına, uquçılarnı arttıruğa, tatar kitabın taratuğa qağılışlı problemalar haman çişelmi, yomğaqlanmıy qaldı. Tatar kitabı digännän, bez yazuçılar berlege räise İlfaq İbrahimovqa bu xaqta soraw birgän idek. Läkin cawap qına mondıy buldı:
- Tatar kitabı ul skladta da bulırğa tieş, kibettä dä bulırğa tieş!
Yarıy monsı “Aqçarlaqlarğa” qağılmıy, änä alar inde bıyıl da üzläreneñ äle yaña ğına yazılğan gimnnarın cırlap üz töbäklärenä, şähär häm rayonnarına taralıştılar.
Röstäm İsxaqi.
