Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yäşellär xäräkäte köräş mäydanınnan kitärgä aşıyqmıy


Tatarstannıñ Atomğa qarşı xäräkäte häm Qazan universitetı studentlarınıñ Tabiğätne saqlaw oyışması, çärşämbedä Tatar ictimaği üzäge binasında ütkärgän tügäräk östäl “Tübän Qama susaqlağıçında su bieklegen kütärü problemnarı” dip ataldı. Tatarstannıñ Yäşellär xäräkäte köräş mäydanınnan kitärgä aşıyqmıy. Nindi köräş mäydanı da ul tağın, nindi yäşellärme? Yäşellär, şuşı ekologiä, äylänä-tirä möxitne saqlarğa omtılğan oyışma wäkilläre bulsa, köräş mäydanı alar öçen xäzer kiñ wä şiroki, kem äytmeşli. Tatarstan, kürşe Başqortostannan qalışmıy, atom stansiäse tözi, energiä qıtlığın ällä nindi küräzäçelär kebek, aldan sizep, Qama yılğasında su kütärä. Tatar AESı, yäğni Tübän Qama rayonınıñ cire ubılırğa torğan Qama Alanı bilämäsendä atom stansiäse tözü turında küp söylänelde. 90 yıllarda tözeleşne tuqtatırğa qarar qılınğan bulsa da, xäzer respublikanıñ aldağı biş yıllığa sotsial'-iqtisadıy üseşen çamalağan programmada, yañadan tözü ixtimalı bar dip aqqa qara belän yazılğan. Döres, deputatlar, sentäber ayında bu aqqa qara belän yazılğan programmanıñ fälän yözençe bitendäge AES turındağı matdäne uqıp tormağannar. Tatarstan parlamentı deputatları, şap itterep, yazılğan ikän, dimäk tözergä dip qulların kütärgännär, yäki anda knopkağa basqannar. Xäyer monda eş tügel. Deputatlar uqıp çığa almağannı Yäşellär uqıp, tabıp, centekläp öyrängännän soñ, gawga kitte. Nigä AES Tatarstanğa? Energiäneñ artığın çitkä sata, äle bit Tatarstan. Xäzer AES tözep kenä qalmıy, distä meñlägän gektar uñdırışlı cirlären su astına qaldırıp, meñärlägän keşene ata-baba cirennän küçerep utırtıp, Qama yılğasında su kütärergä cıyına. Monısı da, fälänençä yılda energiä citmäyäçäk dip añlatalar. Yäşellär, xalıqtan moña qarşı imzalar cıya başladılar, piket-mitinglar uzdı. Deputatlarnıñ ber törkeme, utırışlar ütkärep, ant suları eçep, programmadağı AESka qağılışlı urınnarnı ikençe uqılışta qabul itkändä alıp taşlıybız dip belderdelär.

Çärşämbedäge tügäräk östäldä, Tatarstannıñ Atomğa qarşı xäräkät liderı Albert Garapov, bu mä’säläne xäl itmi dip belderde. Çönki, Tatar AESın tözüne tuqtattı turındağı 90 yılğı qararda, tözüne tuqtatu turında ğına süz barmıy. Ä bu qararğa ul çaqtağı Yuğarı Sovet räise Şäymiev qul quyğan. AES tözeleşenä dip Qama Alanı poselıgında tuplanğan xalıq öçen, berär zararsızraq eş yünäleşen buldıru turında bara. Ä xäzer, deputatlar, programmadağı bu mäs’äläne, yäğni AES tözüne bötenläy tuqtatu turında tügel, ä waqıtlıça ğına tözergä yaramıy digänräk qarar qabul itmäkçelär. Albert Garapov şulay di. Alay ğına da tügel, ä kiläse yılğa, mäsälän, bu xaqta tawış tınğaç, xäzer inde yarıy dip tözergä, qarar qabul itüläre dä bar digän şik-şom sala küñelgä.

Ekologlar Tatarstanğa AES ni öçen kiräkmi digännären inde ällä küpme rasladılar. Xäzer isä, törle iqtisadıy sannar, ekologik faciğä turında misallar kiterüdän tış, tağın ber “kiräkmi” säbäbe bar. Tatarnıñ watanı, anıñ iñ küp itep uqmaşıp yäşägän cirendä AES tözü maxsus säyäsät dip baralar. Yöräkkä xäncär qadağan kebek. Yöräkkä ul, dilär alar, ä çänçi barmaqqa tügel ul xäncär. Alar şulay di. Monnan tış, Tatarstan belän yänäşädä genä Başqortstan AES tözep yata. Tatarnıñ şulay uq iñ küp urnaşqan cirenä. Şunnan çığa dilär, tügäräk östäl artına cıyılğan ğalim – ğölämä, ni öçen Qama yılğasında su bieklegen kütärüneñ sere. Ul da bulsa, Başqort AESına su küp kiräk ikän. Älegä qädär susaqlağıçta 62 metr bieklegendä su torsa, xäzer 68 kiräk.

Tügäräk östäldä çığış yasawçılar bu ekologik häläkät bula dilär. Tatarstan öçen genä tügel, ä Qama buyında urnaşqan böten töbäklär öçen. Ä kem yäşi äle ul cirlärdä? Tatar, başqort, udmurt xalqı, nigezdä. Tatar millätçeläre, Tatarstan belän Başqortstannıñ su saqlağıçta su kütärergä omtılışların, AES tözep mataşuların Mäskäw säyäsäte, beterü ul dip sanıy. Radikalräkläre, Mäskäw yıraq ül, üzebezneñ türälärneñ aqılı kebek ük dilär. Beznekelär tırışa bit, atom yağulığında ciñel genä energiä alır öçen dilär. Ul tügäräk östäldä tatar millätçeläre dä qatnaştı.

Alar, soñında, Tatarstan räsmilärenä, deputatlarına möräcäğät qabul ittelär. Aqqa qara belän yazılğan, uqıp tormıy ğına qabul itelgän programmanı äybätläp uqığız dip tügel anısı. Ä Qama yılğasında su bieklegen kütärü kiräkmägänlege häm AES tözeleşen tuqtatu turındağı 1990 yılda qabul itelgän, Mintimer Şäymiev imzalağan qararlar ğämäldä qalsın dip. Şulay uq, möräcäğättä bu ike obyektqa qarata xökümät plannarı tormışqa aşsa, nindi faciğälär bulaçağı xaqında farazlar da yazılğan.

Comğa könne, Tatarstan yäşelläre şuşı taläplärne yaqlap miting ta ütkärergä cıyına.

Räfis Cämdixan.

XS
SM
MD
LG