Accessibility links

Kalendar' ni turıda söyli


Soñğı waqıtta küñelgä şöbhä salğan närsä – kalendar'. Änä, işek yanında, diwarda elenep tora. Üzeñneñ, yaqınnarıñnıñ tuğan könnären küräseñ, alar qızıl tügel, ğadi xäreflär belän yazılğan. İñ yaqınnarnıñ dönyadan kitü köne dä onıtılmıy. Öylängän, fatir alğan, törmädän çıqqan könne onıtıp bulmıy, dilär. Ä kalendar'gä qarasañ, ul törle tarixi-säyäsi datalar belän cemeldäp tora. Berençedän, hönäri bäyrämnär, ikençedän, zur keşelärneñ yubileyları. Vladimir Lenin, Karl Marks, İosif Stalin, Uxtomski, Kirov, Bauman, Sverdlov. Härqaysınıñ diärlek, iseme Qazannıñ uramnarına birelgän ide. Bu uramnarnıñ qayberäwläreneñ isemnäre üzgärtelde. Ämma Dzerjinskiynıñ digän süz – ul inde uram iseme genä tügel, bu isemneñ säyäsi mäğnäse bar, hiç onıtılmıy. Anda eçke eşlär ministrlığı, elekkege NKVD urnaşqan ide. İde dip äytäm, çönki cäy urtasında ul uramdağı töp häm şomlı bina dörläp yandı. Xäzer inde bu matur divarlarnı sütälär. Elekkege NKVD dan soñ üzgärtelgän FSB ğa Karl Marks uramında yaña bina tözelä ikän. Pänceşämbe könne şul FSB da eşlägän häm xäzer yalğa kitkän elekke komsomol aktivistın kürdem. Ör yaña mäzäk söyläde ul. “Moğcizalar alıp kilä torğan Qazansqaya Boj'ya Mater' ikonası Qazanğa qaytqaç, moğciza buldımı soñ, dip sorıy ikän beräw. İkençese xikmätle genä yılmayıp, buldı-buldı, dip äytä ikän. Ä nindi möğciza buldı, dip sorawğa ul bolay cawaplağan. Änä bit, FSB yandı”. Kem belä, bälki qayçandır ğazaplanğan, üterelgän keşelärneñ qähärläwe üzläreneñ palaçlarına qaytadır. Ämma bit Qazanda tözelgän borınğı matur bina ğaıple tügel. Bu yulı Boj'ya Mater' yalğışqan, dip äytergä genä qala. Çönki här zamannıñ üz qaharmannarı, üz palaçları bula. Xäzerge qan eçüçelärneñ kem häm qayda ikänlegen yaxşı beläbezme soñ? Häm dä här zamannıñ üz kalendare.

Ä menä şuña kürä xäzerge aylarnı häm közlärne kürsätüçe kalendar'gä küz salğaç, islär kitä. 29 oktäber – Komsomol köne. Bernindi räsmi çaralar planlaştırılmasa da, beläbez, zatlı restorannarda elekke komsomol aktivistları cıyılıp, yäşlekne sağınıçaqlar. Häm säyäsi mäktäplären, yäğni VLKSMnı maqtayaçaqlar. VLKSM nı xäterlisezder inde, ul Wäli Lapasta Käcä Sawıp Mataşa digänne añlatmıy. Ul Vsesoyuznıy Leninskiy Kommunistiçeskiy Soyuz Molodeji digän süz bula. Ul üze xäzer yuq, ämma VLKSM çınıqtırğan yegetlär häm qızlar bar. Äytergä kiräk bügenge cämğiättä iñ arttağı saflarda tügel alar. Banklarda, administratsiä bülmälärendä, yaña oyışqan xakimiät häm oppozitsiä partiälärendä, ğalim-gölämä tiräsendä, xätta ütä dä demokratik häm liberal' dairälärdä alar bar. ä menä komsomoldan qalğan Komsomol'skaya pravda gäzite çäçkä atıp, yäşi birä. Döres, xäzer ul udar tözeleşlär turında tügel, ä kübräk intim mönäsäbätlär turında yaza. Çönki VLKSM ı bulmasa da, ul şul yäş cilkençäkne qızıqsındıra torğan erotik-merotik, qız-qırqın, ceget-cilännärneñ külmäk kimägännären zur itep bastırıp çığara da, xalıq şunı satıp ala. Beräwlärgä gönahlı yuanıç, ä gäzitçelärgä aqça. Jeltaya pressa dip oyalıp toruçı yuq.

Ä menä tağın ber data. 30 oktäber - säyäsi repressiä qorbannarı köne bularaq küptän tügel genä kalendar'gä kerde. Ul tetränderä. Çönki säyäsi repressiälärgä duçar bulğan şäxeslär häm bigräk tä xalıqlar älegä iñ awır ğömer itüçelär häm näq menä şular ğädättä tawış tınnarın çığarmıylar,teşlären qısıp yäşilär. Çerek kül tiräsendäge Kiçer häykälenä çäçäklär salıp, endäşmi genä basıp toralar. Kalendar'neñ bu bite äle xalıq küñelenä kerep kenä bara.

Alda 4 noyäber tora, xalıqnıñ berläşü köne bularaq ul bıyıl bik zurlap ütkäreläçäk, törle cıyılışlar, mönbärlärdän, tele – radio efirdan söyläw, yätimnärgä, ölkännärgä xäyriä büläklären tapşıru, ğomumän keşelärne berläşterü öçen eşlänä bu. Härxälädä şulay äytelä, ämma ğacäp polyaklarnı quarğa dip Minin häm Pojarskiy Novgorodta kütärelep, Mäskäwgä barğan. Kem ğaskärigä yazılğan, kem altın – kömeş birgän polyaklarnı ciñgännär. Şunın xörmätenä adarnıñ sını Mäskäwneñ Qızıl mäydanına quyılğan. Minin belän Pojarskiy xäzer Svedlov, Kirov, Pawlik Morozov kebek qaharmannarğa almaşqa kilä. Ni qızğanıç, xalıqqa Quz'ma Mininnıñ çınlıqta Ankudinov familiäle keräşen tatarı ikänlegen, näticädä bezneñ millätäşebezneñ polyalarğa qarşı rusiä kütärüen ayırıp äytergä telämilär.

Äye, polyaklarnı da, şvedlarnı da, fransuzlanrı da ciñgän buldı. Nemetslärne dä tar-mar itü dä istä qalğan. Nişläpter mondıy kalendar' könnäre xalıqnıñ berläşü ixtiäcın köçäytmi. Oktäber tüntäreleşe belän iskä kergän 7 noyäber bar, anısı haman istän çıqmıy. Tatarstan konstitutsiäse qabul itelgän. 6 noyäber isä, şul konstitutsiä yolqınğan sayın xätergä uyılıbraq kerä.

Ay bu kalendar'! Anıñ här köne yöräkkä qan saldıra, quandırğan, ömetne arttırğan könnäre bik siräk.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG