1988-nçe yılda Dönyada Sälämätlekne Saqlau Oyışması 1-nçe Dikäberne SPİD köne dip iğlan itte. Bu xastalıqnıñ virusı 1981-nçe yılda ğına tabıldı. Ul vaqıttan birle 25 milion keşe SPİDnıñ qorbanı buldı. 21-nçe Noyäberdä BMO iğlan itkän raportqa qarağanda, bu yılda ğına urtaça alğanda 3 milion 100 meñ keşe bu xatalıqtan ülgän. Alarnıñ yartı milionnnan küberäge balalar bulğan. Virusnı eläktergän keşelär sanı 40 milionnan küberäk dip xisaplana. Bu virusnı eläktergän öç yäşendäge qız Svetlananı asrauğa alğan üze Kaliningradtan bulğan xäzer Mäskävdä yäşävçe Tamara Manannikova qayda ğına barmasın anıñ belän kontaktqa kerergä telävçelär yuq diärlek dip belderde. Svetlananı balalar baxçasınnan da, balalar uynağan urınnardan da qudılar. Svetlananı SPİD belän auırığan änise xastanadä qaldırıp kitkän bulğan. Tamara anı asrauğa alğanda şundıy dömanlıqqa duçar bulaçağın uylamağan bulğan. Xätta sälämätlekne saqlau xezmätendä eşlävçelär dä qızın deskriminatsiälilär ikän.
"Uzğan yılda Mäskävdä qızıbıznı neorologik tikşerüdän ütkärergä telädek. Läkin, ul SPİDlı bulğanı öçen genä bu kire qağıldı. Ber dävalauçı bezgä maska häm biäläv kiep kilde. Xökümätebezne prefilaktikağa ähämiät birergä çaqırabız. Bik az närsä eşlänä."
Svetlananıñ yazmışı Rusiä öçen çığarma tügel. Bu yoğışlı çir Rusiägä sovet çorındağı izolätsiä säbäple soñğaraq kilde. Spid belän auırağan berençe şäxes 1987-nçe yılda terkälgän. Bügenge köndä 330 meñ keşe terkälgän. Läkin, qayber farazlarğa qarağanda çın san ber yarım milion tiräsendä. Belgeçlärneñ süzlärençä, Rusiä xökümäte seks belän bäyläneşle mäsälälärne telgä alırğa telämi. Bu isä xastalıqnıñ tizlek belän taraluına kiterä. Cämağätçelektä bu mäsäläneñ quzğatılmauı, narkomannar belän eş itkän oyışmalar belän xezmättäşlek itmäv, xastalıqnıñ cäyelüenä genä tügel, ä alfikerlärneñ tuuına da säbäp bulıp tora. BMOnıñ yaña ğına iğlan itelgän xisabına kürä, Rusiädä här kön sayın bu virustan çirlägän analardan 20 bala tua. Qayber regionnarda yökle xatınnarnıñ ber protsentında bu virus bar. Yoğışlı xastalıqnı eläktergännärgä qarata deskriminatsiä ayruça balalarğa zian kiterä. BMOnıñ Balalar Oyışması UNİCEFneñ Rusiädäge väkile Carel de Roee bu çir balalarnıñ sälämätlegenä genä tügel, ä alarnıñ belem aluına da qurqınıç tudıra dip belderde.
"UNİCEF 2004-nçe yılda Rusiä federatsiäseneñ 89 subyektınıñ 10-nda bu virusnı eläktergän balalarğa qarata dävlätneñ, räsmi dairälärneñ mönäsäbäten tikşerde. Näticädä SPİD xastalıqlı ber genä balanıñ da balalar baxçasına yäisä mäktäpkä alınmağan buluı açıqlandı. Bu ğına da bik açıq işarä bulıp tora häm küp närsä eşlänergä tieşlegen kürsätä. "
Rusiäneñ bu yılğı budgetında Spidnı küzätü, aña qarşı çaralar kürü häm tikşerülär öçen dürt yarım milion dolar bilgelängän. Läkin, xakimiätlärne krizis säbäple uyana başlauların kürsätkän işarälär bar. Prezident Putin Sintäber ayında SPİDqa qarşı köräş öçen aqçanıñ miqdarın 20 märätäbägä artırırğa kiräk dip belderde. Noyäber başlarında Sälämätlekne Saqlau ministereneñ urınbasarı Vladimir Starodubov SPİDqa qarşı köräşkä il külämendä östenlek birelä dip belderde häm moña çaqlı bik az eşlände dip iqrar itte.
"Sannar bezne çaralar kürergä mäcbür itä . Moña çaqlı eşlägännärebez citärlek tügel. Xastalarnı dävalau, virusnıñ cäyelüe buldımau , diagnos quyu, xasatlıqlı balalarnıñ tormışın rätkä salu problemmaları Rusiädä könqadağında tora. Bezneñ moña çaqlı bulğan programmalarıbız citärlek bulmadı."
Rusiädä moña çaqlı 7 yarım meñ SPİD xastası vafat bulğan. Bu san kinättän kütäreläçäk dip kötelä. Çönki virusnı eläktergännän soñ anıñ fäciğäle näticäsenä qädär 10-12 yıl vaqıt ütä. İnde Rusiädä 90-nçe yıllarnıñ urtalarında virusnı eläktergännärne, tieşençä dävalanmağan xäldä, fäciğäle yazmış kötä.
Färit İdelle. Praga.
"Uzğan yılda Mäskävdä qızıbıznı neorologik tikşerüdän ütkärergä telädek. Läkin, ul SPİDlı bulğanı öçen genä bu kire qağıldı. Ber dävalauçı bezgä maska häm biäläv kiep kilde. Xökümätebezne prefilaktikağa ähämiät birergä çaqırabız. Bik az närsä eşlänä."
Svetlananıñ yazmışı Rusiä öçen çığarma tügel. Bu yoğışlı çir Rusiägä sovet çorındağı izolätsiä säbäple soñğaraq kilde. Spid belän auırağan berençe şäxes 1987-nçe yılda terkälgän. Bügenge köndä 330 meñ keşe terkälgän. Läkin, qayber farazlarğa qarağanda çın san ber yarım milion tiräsendä. Belgeçlärneñ süzlärençä, Rusiä xökümäte seks belän bäyläneşle mäsälälärne telgä alırğa telämi. Bu isä xastalıqnıñ tizlek belän taraluına kiterä. Cämağätçelektä bu mäsäläneñ quzğatılmauı, narkomannar belän eş itkän oyışmalar belän xezmättäşlek itmäv, xastalıqnıñ cäyelüenä genä tügel, ä alfikerlärneñ tuuına da säbäp bulıp tora. BMOnıñ yaña ğına iğlan itelgän xisabına kürä, Rusiädä här kön sayın bu virustan çirlägän analardan 20 bala tua. Qayber regionnarda yökle xatınnarnıñ ber protsentında bu virus bar. Yoğışlı xastalıqnı eläktergännärgä qarata deskriminatsiä ayruça balalarğa zian kiterä. BMOnıñ Balalar Oyışması UNİCEFneñ Rusiädäge väkile Carel de Roee bu çir balalarnıñ sälämätlegenä genä tügel, ä alarnıñ belem aluına da qurqınıç tudıra dip belderde.
"UNİCEF 2004-nçe yılda Rusiä federatsiäseneñ 89 subyektınıñ 10-nda bu virusnı eläktergän balalarğa qarata dävlätneñ, räsmi dairälärneñ mönäsäbäten tikşerde. Näticädä SPİD xastalıqlı ber genä balanıñ da balalar baxçasına yäisä mäktäpkä alınmağan buluı açıqlandı. Bu ğına da bik açıq işarä bulıp tora häm küp närsä eşlänergä tieşlegen kürsätä. "
Rusiäneñ bu yılğı budgetında Spidnı küzätü, aña qarşı çaralar kürü häm tikşerülär öçen dürt yarım milion dolar bilgelängän. Läkin, xakimiätlärne krizis säbäple uyana başlauların kürsätkän işarälär bar. Prezident Putin Sintäber ayında SPİDqa qarşı köräş öçen aqçanıñ miqdarın 20 märätäbägä artırırğa kiräk dip belderde. Noyäber başlarında Sälämätlekne Saqlau ministereneñ urınbasarı Vladimir Starodubov SPİDqa qarşı köräşkä il külämendä östenlek birelä dip belderde häm moña çaqlı bik az eşlände dip iqrar itte.
"Sannar bezne çaralar kürergä mäcbür itä . Moña çaqlı eşlägännärebez citärlek tügel. Xastalarnı dävalau, virusnıñ cäyelüe buldımau , diagnos quyu, xasatlıqlı balalarnıñ tormışın rätkä salu problemmaları Rusiädä könqadağında tora. Bezneñ moña çaqlı bulğan programmalarıbız citärlek bulmadı."
Rusiädä moña çaqlı 7 yarım meñ SPİD xastası vafat bulğan. Bu san kinättän kütäreläçäk dip kötelä. Çönki virusnı eläktergännän soñ anıñ fäciğäle näticäsenä qädär 10-12 yıl vaqıt ütä. İnde Rusiädä 90-nçe yıllarnıñ urtalarında virusnı eläktergännärne, tieşençä dävalanmağan xäldä, fäciğäle yazmış kötä.
Färit İdelle. Praga.