Uylap qarasañ, urıslarda häm tatar-başqortlarda da, bu "üzlek" terminlogiäse öçen tögäl süz yuq. Küräseñ, urıslar üzlären "küpçelek", başqa sovet xalıqların "azçılıq" dip ikegä bülep quyğan häm üzlek, üz añ, milli añ kebek fälsäfi, sotsiologik mäsälälär turında küp baş watmağan.
Törkiädä dä respublika tözelgändä Törkiä Cömhuriäte xalqına Törek dip äytelä, konstitutsiädä dä “Törkiä respublikasına watandaşlıq bawları belän bäyle bulğan hämmä keşe Törek” dip şul mäsälä çişelde dip qaraldı. Bu xäl ozaq yıllar däwam itte. Etnik isemnärneñ säyäsi mäğnäse bulmadı. Törek watandaşlarına milli üzleklärenä qarap ayırma yasalmadı. Şul säbäple dä armiädä dä, ministerleklärdä dä, räsmi burokratlar arasında da etnik üzlegen belderü ber nindi problema xasıyl itmäde.
Ämma qayçaq könyaq-könçığışta idän astı Körd partizan oyışması PKK attentatlar oyıştırıp, Törek imenlek köçlärenä qarşı qorallı köräş alıp bara başlağaç häm “bez törek tügel körd” dip iğlan itkäç, üzlek mäsäläse tikşerelä başlandı.
Inde ütkän atnada könyaq-köçığışta Ğiraqqa çiktäş Hakkari, Şemdinle häm Yüksekovada, Şemdinlidäge ber kibetkä bomba taşlanıp ike keşe hälak bulıp, öç xärbi küzläw xezmätkäre faş itelgäç tärtipsezleklär çığıp, däwlät organnarına qarata zur ğäyepläwlär yasaldı. Premier Erdoğan şuşı urınnarğa vizit yasadı, läkin cirle xalıqnıñ ğäyepläwlärennän qotıla almadı. Şunnan soñ Erdoğan tübändäge süzlären äytte:
”Ös üzlek terminologiäsennän eçläre poşqannar bar. Mondıylar bu ilgä nindi fayda kiterdelär, şunı üzlärennän sorasınnar. Bez ber mozaika. Bu berdämlekne xasıyl itkän öleşlärneñ bersen ber yaqqa ırgıtsağız, baylığıbız yuq bulır”.
Erdoğan däwam itep, “Törkiä Comhuriäte watandaşlığı 73 million öçen ber iminiät. Törekne, Kördne, Çärkäsne, Laznı, könçığış, könbatış, tönyaq häm könyaqnı, ışanğan belän ışanmağannı berläştergän ber ös üzlek ul, dide. Oppozitsiädäge Cömhuriät Xalıq Partiäse liderı Deniz Baykal şunduq Erdoğanğa “Törek milläte terminologiäsen qabul it, añardan qurıqma, oyalma!” dip reaksiä kürsätte. Oppozitsiädäge Anavatan Partiäse liderı Erkan Mumcu, Erdoğan Töreklek süzennän qaça. Läkin bu temada polemika qabızu Törkiägä fayda kitermäs. İnşalla, Premier bu xatasın tözäter, dide. İn köçle reaksiä isä Milliyetçe Xäräkät Partiäse liderı Devlet Bahçelidän kilde. “Ös üzlek digän närsä - safsata. Törkiä mozaika ikän, anı Mozaikistan dip atarğa kiräk. Törkiä iseme Törek millätennän kilä” dide.
Qısqası, Kördlär arasında räsmi oyışmalarğa qarata reaksiä köçäygäç häm terroristik aktlar kimemämägäç, xökümät şundıy ös üzlek, Törkiä watandaşlığı kebek terminologiälärgä basım yasap, alarnı qänäğätländerergä häm şulay itep Körd iseme dä as üzlekne kürsätä dip añlatırğa tırışa. Monı yasağanda isä Törek süze dä as üzlek därcäsenä töşkän bula. Tabiği, bu bigräk tä çığışı belän törek bulğannarda zur reaksiä tudıra.
* * *
26 Noyäberdä Ankarada Qazan Mädäniät Oyışmasında Dönya Tatarları Ligası Şäräfle Citäkçese Ali Akış xörmätenä sıy mäclese ütkärelde. Tatarstannan kilgän Dr. Färidä Gaffarova, añarğa üze turında yazğan kitabın täqdim itte.
Prof. Nadir Devlet 21 Noyäberdä Erzurum Atatürk Universitetında oyıştırılğan 2. Turkologiä Konferentsiäsendä “Tatar milli añı - Qazannıñ 1000 Yılı” digän temağa çığış yasadı. Şuşı çığışın 24 Noyäberdä Yeditepe Universitetında qabatladı.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
Törkiädä dä respublika tözelgändä Törkiä Cömhuriäte xalqına Törek dip äytelä, konstitutsiädä dä “Törkiä respublikasına watandaşlıq bawları belän bäyle bulğan hämmä keşe Törek” dip şul mäsälä çişelde dip qaraldı. Bu xäl ozaq yıllar däwam itte. Etnik isemnärneñ säyäsi mäğnäse bulmadı. Törek watandaşlarına milli üzleklärenä qarap ayırma yasalmadı. Şul säbäple dä armiädä dä, ministerleklärdä dä, räsmi burokratlar arasında da etnik üzlegen belderü ber nindi problema xasıyl itmäde.
Ämma qayçaq könyaq-könçığışta idän astı Körd partizan oyışması PKK attentatlar oyıştırıp, Törek imenlek köçlärenä qarşı qorallı köräş alıp bara başlağaç häm “bez törek tügel körd” dip iğlan itkäç, üzlek mäsäläse tikşerelä başlandı.
Inde ütkän atnada könyaq-köçığışta Ğiraqqa çiktäş Hakkari, Şemdinle häm Yüksekovada, Şemdinlidäge ber kibetkä bomba taşlanıp ike keşe hälak bulıp, öç xärbi küzläw xezmätkäre faş itelgäç tärtipsezleklär çığıp, däwlät organnarına qarata zur ğäyepläwlär yasaldı. Premier Erdoğan şuşı urınnarğa vizit yasadı, läkin cirle xalıqnıñ ğäyepläwlärennän qotıla almadı. Şunnan soñ Erdoğan tübändäge süzlären äytte:
”Ös üzlek terminologiäsennän eçläre poşqannar bar. Mondıylar bu ilgä nindi fayda kiterdelär, şunı üzlärennän sorasınnar. Bez ber mozaika. Bu berdämlekne xasıyl itkän öleşlärneñ bersen ber yaqqa ırgıtsağız, baylığıbız yuq bulır”.
Erdoğan däwam itep, “Törkiä Comhuriäte watandaşlığı 73 million öçen ber iminiät. Törekne, Kördne, Çärkäsne, Laznı, könçığış, könbatış, tönyaq häm könyaqnı, ışanğan belän ışanmağannı berläştergän ber ös üzlek ul, dide. Oppozitsiädäge Cömhuriät Xalıq Partiäse liderı Deniz Baykal şunduq Erdoğanğa “Törek milläte terminologiäsen qabul it, añardan qurıqma, oyalma!” dip reaksiä kürsätte. Oppozitsiädäge Anavatan Partiäse liderı Erkan Mumcu, Erdoğan Töreklek süzennän qaça. Läkin bu temada polemika qabızu Törkiägä fayda kitermäs. İnşalla, Premier bu xatasın tözäter, dide. İn köçle reaksiä isä Milliyetçe Xäräkät Partiäse liderı Devlet Bahçelidän kilde. “Ös üzlek digän närsä - safsata. Törkiä mozaika ikän, anı Mozaikistan dip atarğa kiräk. Törkiä iseme Törek millätennän kilä” dide.
Qısqası, Kördlär arasında räsmi oyışmalarğa qarata reaksiä köçäygäç häm terroristik aktlar kimemämägäç, xökümät şundıy ös üzlek, Törkiä watandaşlığı kebek terminologiälärgä basım yasap, alarnı qänäğätländerergä häm şulay itep Körd iseme dä as üzlekne kürsätä dip añlatırğa tırışa. Monı yasağanda isä Törek süze dä as üzlek därcäsenä töşkän bula. Tabiği, bu bigräk tä çığışı belän törek bulğannarda zur reaksiä tudıra.
* * *
26 Noyäberdä Ankarada Qazan Mädäniät Oyışmasında Dönya Tatarları Ligası Şäräfle Citäkçese Ali Akış xörmätenä sıy mäclese ütkärelde. Tatarstannan kilgän Dr. Färidä Gaffarova, añarğa üze turında yazğan kitabın täqdim itte.
Prof. Nadir Devlet 21 Noyäberdä Erzurum Atatürk Universitetında oyıştırılğan 2. Turkologiä Konferentsiäsendä “Tatar milli añı - Qazannıñ 1000 Yılı” digän temağa çığış yasadı. Şuşı çığışın 24 Noyäberdä Yeditepe Universitetında qabatladı.
Äxtäm İbrahim, İstanbul