Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiädä xatın-qızlar arasında eçkeçelek arta: Tömän


Rusiädä eçkeçelek turında söyläw yañalıq tügel. Läkin soñgı 10-15 yılda xatın-qızlar arasında eçkeçeleknen artuı yaña problema bulıp tora. Xatın-qız ir-atqa qarağanda tizräk eçkeçega äylänsä dä, räsmi sannarda monı küru mömkin tügel. Rsiä Sälämätlek Saqlaw Ministırlığı alkoholiklarnıñ biştän ber äleşe xatın-qız dip belderä. Tatar-başqortlar arasında da wazğiät ğomum Rusiädän ällä ni ayırmalı tugel. Monı urındagı xäbärçelärebez äzerläp cibärgän yazmalar kürsatte. Tömän Narkologiä Üzägenen aşıgıç yärdäm bülege başlıgı äytüenä qarağanda, soñgı 3 yılda Tömändä eçuçe xatın-qızlarnıñ sanı 11%qa artqan.

Sıyfatsız sıra eçüçelekkä kiterä torğan töp faktorlarnıñ berse. Häm bu xäl bügenge köndä böten Rusiä külämendä tamırların könnän-kön tirängäräk batıra bara. Tömän narkologiä üzägeneñ kiçektergesez yärdäm bülege başlığı Aleksey Morguşin üzeneñ bu fikerennän ber qayçan da kire qaytmas. Anıñ äytüençä, soñğı 3 yıl eçendä Tömändä eçüçe xatın-qızlarnıñ sanı 11 protsentqa artqan. Svetlana Zölböxärovanıñ stajı 3 yıl ğına tügel. Alar ber bülmäle fatirda 4 keşe yäşilär. 19 yäşlek ğärip qızı, törmädän qaytqan ulı bar. Ul eçmägändä eşli, ä kilene eşlämi. Eçärgä yarata. Bez Svetlana belän anıñ xäle bik awır waqıtta, maxmırdan awırğanda oçraştıq. Xälen ciñeläytep, telen yazdıru öçen tiz genä çäküşkägä kibetkä dä barıp kilergä turı kilde.

Aleksandr Morguşin äytkän eçüçelär armiäseneñ sanın mäktäp uquçıları könnän-kön arttıra tora. Xäzer xätta baliğ bulmağan qız balanıñ şähär uramınnan ğına tügel, awılnıqınnan da sıra şeşäse kütärep kitep baruı ğädäti küreneşkä äylände.

Tübäntäwde rayonı Tarman mäktäbeneñ 11nçe sıynıf uquçıları Salawat belän İnğa äytüenä qarağanda pivo eçkäneñne kürsälär, yä işetsälär mäktäpkä çaqırıp kirägeñne birälär. Äti-äniläreñnän 500 sum ştrafnı da suırıp alalar. Tarman mäktäbeneñ qanunnarı qatı. Mäktäp mödire Cämilä Tuyçikova äytüenä qarağanda mäktäptä yuğarı sıynıfta uquçılar arasında tämäke tartuçı da yuq. Ber öç-dürt yıl elek isä tänäfes arasında köyrätüçelär bulğan.

“Bez mäcbür itep naçar ğädätne taşlattıq”,- di mäktäp mödire. Ä şulay da Tarmanda eçärgä yaratuçı xanımnar yuq tügel. Balalar baqçasında peşekçe bulıp eşläwçe Kafiä Baldaşova fikerençä, böten närsä dä keşeneñ üzennän genä tormıy şul. Däwlät tä närsäder eşlätä.

-Töptän-töptän uylap qarasañ, min uylıym keşeneñ üzennän dip. Beraz däwlätebez dä närsäder eşlätä alarnı dip äytim mikän? Açulanmaslar mikän şulay dip äytsäm. Çönki alarğa subsidiymı, ällä närsälär birälär, şul aqçağa alar bezneñ xalıq äytkänçä imänep yatalar. Bez subsidiäne alabız. Bezgä şul citä. Çastnıy eşkä kerep kitälär. Anda kersälär aldalap alarnı “Troyqa”mı, “Kompozitsiä”me...

-Arzanlı eçemlek belän ağulıylarmı... -Bezdä alar ber-ike bar. -Alar sezneñ yaxşı yäşägänne kürep tormışqa tartılasıları kilmi soñ? -Yalqawlıq. Töptän kilgän, mojet äti-änilärennän kürep şulay bulğannardır dip uylıym.


Tömän narkologiä üzägeneñ kiçektergesez yärdäm bülege başlığı Aleksandr Morguşin Rusiädä qabul itelgän qanunnarnıñ ütälmäwe: yäşläre citmägännärgä alkogol''le eçemleklärneñ satıluı, şäxsi kibet xucasınıñ bu xälgä qomsızlıq arqasında küz yomuı, annan soñ arzanlı, ämma keşene tilertä torğan eçemleklärneñ küpläp citeşterelep, alarnıñ qatğıy kontrol''dä bulmawınıñ da tiskäre yoğıntısın äytep uzğan ide. İşetkänegezçä awıl apaları bolarğa östäp näseldän häm ğailädän kilä torğan ğadätlärne dä kire qaqmadı. Tömän yanındağı Kırınkül mäktäbe mödire Alevtina Manqayevanı tıñlıyq äle.

Min üzem küp kenä yıl uqıtam. 1995 yılnı yaxşı ğına klass çığardım. Klassıymda yaxşı ğına qızlar bar ide, malaylar bar ide. Qaysısınıñ änise eçkän, äçü yulına bastılar. İnğa isemle qızım mäktäpne 4-5 kä dä beterde. Änkäse-ätise bik eçä ide. Qız berençe yıllarnı tormış itärgä tırışıp baqtı. Annarı üze dä uñışsız kiäwgä çığıp üze dä şul yulğa bastı. Bala tudırdı. Balası üsep bezgä mäktäpkä uqırğa kerde. 2 nçe klassta uqi. Ul qızğa 25 yäş. Yäşläy tudırdı. Otdel sotsial''noy zaşçitanı çaqırtıp min ul malaynı aldım. Küz yäşlärem aqtı. Qıznı da cällädem. Minem küz aldımda üste bit ul qız. Anıñ malayı da minem küzemdä tudı.

Şundıy moment bar. Änkä-äti eçsä balağa awırraq tormışta. Opora yuq. Gosudarstvobıyzda eş yuq. Mäktäpne beterä ikän andıy malay, xäzer bit böten cirdä alalar aqçağa. Uçilişçe bulsa da aqça tüläp kerergä kiräk. Andıy semyänıñ aqçası yuq tülärgä. Bala uqı almıy, uqı almasa üzenä eş taba almıy. Urnaşa almıy dönyada.

Yelsin waqıtlarında xatınnar da kübräk eçä ide. Araqlar kübäyde. Şuña qızıq bulıp, keşe kübräk eçep kitte. Şundıy volna bulıp aldı, keşe araqını taşlap pivo eçärgä kereşte. Pivo arzan, isertä. Xalıq pijonı zıyansız dip uylıy. Şuña eçä dä eçä. Pivo eçkän keşe ul tizräk öyränä. Aralarında xatınnar da küp öyränep aldı. Xäzer tormışıbız yaxşı bulsın, dönyabız yaxşı bulsın digän xatınnar kübäyde. Kübe kodirovat''sya itte. Yarım keşe eçep ülep tä aldı bit. Yarım keşe opomnitsya itep, menä Krıynküldä äytämen, yullar salındı, ğaz ütte. Böten xalıq üzläreneke öylären maturlıy başladılar. Yarım täräzädä ğömer ştora bulmağan, ştor poyavlyat''sya iltergä kereşte.


Awılğa gaz kerü, asfal''t yul salınu uramdağı pıçraqqa ğına tügel, ä tormış batqağına çumıp yäşäyeş problemalarına şeşä muyınına menep atlanıp anıñ yäşel pıyalası aşa qarawçılarda da ömet çatqısı uyatırğa mömkin. Aleksandr Morguşin da sotsial problemalar xatın-qıznıñ şeşä belän duslaşuına kiterä dip äytte.

Nail Alan, Tömän

XS
SM
MD
LG