Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tömän ölkäseneñ Tarman mäktäbendä mäğärif xälenä bağışlanğan cıyılış ütte


Soñğı ber yıl eçendä qulaylaştıru säyäsäte näticäsendä Tömän ölkäseneñ könyağındağı uquçıları az bulğan mäktäplärneñ yabıluı, tatar tele säğätläreneñ kimüe turında küp söylände. Milli-mädäni möxtäriät ölkäneñ mäğärif departamentı belän berlektä tatar mäktäbe xälenä bağışlanğan cıyılış ütkärde. Monıñ öçen iñ tözek, iñ yaxşı cihazlanğan, iñ aldınğı Tarman mäktäbe saylap alındı. Kilgän qunaqlarnı: rayonnardağı mäğärif idäräläre wäkillären, törle mäktäplärneñ tatar tele häm ädäbiäte uqıtuçıların mäktäp forması cälep itte. Qızlar barsı da qara pidjak, qara yubka, ap-aq kofta, yegetlär barsı da kostyumnan häm ap-aq külmäktän ide.

7 nçe sıynıfta uquçı qızlar minem bik ük itäğätle bulmağan sorawğa da ber dä aptıramıyça cawap birdelär. Bädräflärendäge käğäzlär dä yäşel kafel'' tösendä ide. Gel şundıylarnı elüne äyttelär. Berençe qatta da, ikençe qatta da fontannar su atıp utıra, mäktäp göl-çäçäkkä çumğan. Min sigezençe sıynıf uquçısı İlşat Mäcitov belän uquçılar arasındağı moda turında gäp qoram.

-Sezneñ mäktäptä nindi moda?

-Bezdä telefonnar, sotovıylar. Härkem alırğa tırışa. Bötenesendä bar.

-Sindä barmı soñ?

-Motorolla V-220.

-Awıl keşesenä närsägä ul sotovıy telefon?

-Gäpläşergä duslarım belän.

-Nindi aqçağa alasız?

-Äti-änilär dä birä. Üzebez dä eşlibez.

-Qaylarda eşlisez?

-Balıq totabız. Särtäk utızatılar. Alarnı utasañ aqça biräselär.

-Balıq totıp satasızmı?

-Satabız. Torağa alıp barabız.

Sin üzeñ totasıñmı?

-Totam. Setlär belän alıp töşep salasıñ. İrtän töşep qaraysıñ.

-Ber kergändä küp keräme?

-İñ käme ber vanna kerä.

-Ä iñ äze?

-Ber-ike çiläk.

-Bu sotovıy telefonnar keçkenälärdä dä barmı?

-bar. Menä minem bratta bar. Çairov Dinar. Ul aqçanı küp beterä.

-Aqça salu öçen torağa barasızmı?

- Yuq. Monda menä 50 täñkälek STKlarnı magazinnarda 60 tan birälär.

Tömännän 40 çaqırım yıraqlıqtağı Tarman awılında härkem dip äyterlek “bulsın dip” kön kürä. Qızıl kirpeçtän salınğan ike qatlı yortlar uquçılarnıñ äti-äniläre arasında modağa kerep bara. Kafiä Baldaşovanı tıñlıq äle.

- Gektarlap bäräñge utırtalar. Yomarlanıp yöribez cäy köne şunda. Qoñğızlar çüpläp, çüplär utap. Annarı bäräñgene sdavat'' itäbez. Härqaysıbız tırışa inde. Waq malaylardan olılarğa qadärle.

-Tormış alıp barırğa yärdäm itkän bäräñge genäme?

-Yuq inde bez xäyvannar saqlıybız küp itep. Tawıqlar, çebeşlär, qazlar, ürdäklär digän kebek. Härkemdä ikeşär-öçär sıyır. Ul sıyırlarnı üzegez beläsez, tvaroglar, qaymaqlar yasıybız da çığıp kitäbez Tömängä.

Satıp qaytabız da üzebez telägänne alıp qaytabız.

-Ber barğanda niçä sumlıq satasız?

- Ber atnağa 800 läp çığa.

Tarman mäktäbe uquçıları 2005 nçe yılnıñ noyäberenä qädär aşxanädä aqça tülämiçä tuqlanğannar. Xäzer tülilär. Menyudağı bäyälärgä nıq ğäcäplänep peşerüçe Asiä Ayzatullina yanına atladım.

-Pılaw aşıylar. Qulınaştan aş peşeräbez. Qabartmalar peşeräbez. Üzläre trud däreslärendä onaş kisälär. Tatar aşlarnı üzläre peşerälär.

-Alar tüläp aşıylarmı?

-8 sum. İtle rizıq bulsa 8 sum. Ä kaşa-maşa, botqalar bulsa 5 är sum bula.

-8 sumğa pılaw aşap qara äle sin.

-35 sum tüläp qaytabız äle buloçka belän çäygä.

-8 sum dip äytäsez. Bu zur aqçamı?

-Yuq qibatsınmıylar. Birälär änilär.

Tatar mäğärife torışına bağışlanğan cıyılışqa Tübäntäwde rayonı xakimiäte başlığı Zöfär Äxtäriev ta kilgän ide. Ul üz ğailäse misalında: “Ğasırlar buyına ata-babalarıbız tamırlarınnan kilä torğan milli ğöref-ğadätlärne saqlaw könnän-kön awırlaşa bara. Anıñ kiläçäge turında söyläşkändä bik saq bulırğa kiräk”,- dide.

-Trudno i neodnoznaçno soxranit'' te traditsii v semyäx moix detey, dal''şe vnukov çto bılo najito wekami qorni moix roditeley. Po etomu to çto mı segodnya obsujdaem ona ne odnoznaçna. Osobenno yä poymal sebya na mısli, kogda je mı govorim lyudi te vot etoy problemoy zanimayutsya poroy i sami yeşçe ne xoroşo ne znayut yazıka, kul''turı, ne govorya uje qaq mı propagandiruem, i kak mı nesem eto dal''şe. U nas prodoljaetsya jizn'', deti jenyatsya na drugix natsii… Kul''tura uje drugaya… Proisxodit eti veşçi. Vot kak v etoy obstanovke segodnya soxranit'' to çto idet s glubinı vekov.

Tömän ölkäseneñ milli eşlär komitetı başlığı urınbasarı Xomenko süzlärenä qolaq salsaq, tatar mäğärifeneñ torışı al da, göl. Xätta tatar telen öyränüçe uquçılar sanı da kimemägän ikän.

-Pri snijenii za posledniy ğod obşçego koliçestva uçaşçixsya v obrazovatel''nıyx uçrejdeniäx oblasti bolee çem na 9 tıs. Koliçestvo uçaşçixsya russkoy natsional''nosti na 1,9 tıs. Koliçestvo uçaşçixsya tatarskoy natsional''nosti poçti na 1,2 tıs. Koliçestvo detey tatar izuçayuşçix rodnoy yazıq ne umenşalos na 1 oyı sentäberya 2005 ğoda v raznıx formax izuçayut tatarski yazıq na baze obrazovatel''nıyx uçrejdeniy 7.904 rebenka, a v proşlom ğodu 1 sentäberya 2004 ğoda bılo primerno stol''ko je 7.902. A vot protsent izuçayuşçix tatarski yazıq obşçego çisla tatarsqoy natsional''nosti daje povıysilsya. Do 50 protsentov. V proşlom ğodu etot uroven'' bıl v predelax 45 protsentov ot obşçego çisla obuçayuşçix ot obşçego çisla tatarsqoy natsional''nosti. Dlya sravneniä yä wam xoçu skazat'' v Orenburgskoy oblasti gde çislennost'' tatarsqoğo naseleniä na 60 tısyaç bol''şe, çem v Tyumensqoy oblasti v obrazovatel''nıyx uçrejdeniäx tatarski yazıq izuçayut na 1.000 detey menşe çem u nas.

İşetkänegezçä, mäktäptäge säğätlär sanı turında läm-mim. Annan da qala Tömän ölkäseneñ könyağın ällä qaydağı Irınbur belän çağıştıru bu oçraqta urınlı mikän?

Mäğärif departamentı başlığı urınbasarı Amaliä Ryäkşina üzeneñ çığışı waqıtında: “Bez berençe çiratta däwlät standartın ütärgä tieşbez. Qalğanı äti-änilär qaramağına qala”,- dide. Tatar tele däwlät standartına kermägän. Tuğan telne östäp cibäräseñ kilsä, aqça tülä bulıp çığa. Balaları ber säğät kenä tatar telen öyränüçe tarmanlılar ul-qızları fizik yaqtan nıq bulsınnar häm imtixan biräse fännärne nığraq belsennär öçen aqçaların qızğanmıylar. Fizkul''turadan bulğan açıq därestän soñ bez 9 nçılar Denis, Marat, Renal'', Ramil belän söyläştek.

-Atnağa niçä märtäbä fizkul''tura kerä?

-3

-Närsägä öyrätälär?

-Köräşkäle.

-Lyubimıy däres dip çitat'' itäbez.

-Sezneñ krujoklar barmı fizkul''turadan?

-Äye. Kiçkesen seksiälärgä yöribez. Sportivnıy. Futbol uynıybız, basketobl, voleybol, nastol''nıy tennis.

-Qaysıları tüläwsez?

-Platnıye da bar po subbotam. İnformatikadan da bar krujoklar.

-Platnıylar qibatmı?

-100 sum ayğa.

-Qibat tügelme soñ bu ayğa 100 sum?

-Yuq.

-Äniläregez teläp biräme ul aqçanı?

-Äye.

Cıyılışta qatnaşqannar mäktäp belän dä tanışıp, açıq däreslär qarağaç, mäğärif tormışı turında söyläşkäç, Tömän ölkäseneñ fän häm mäğärif departamentına tapşırılaçaq täqdimnär ölgesen qabul ittelär. Anıñ belän bu çaranı oyıştırunı başlap yörgän Tömän ölkäse tatarlarınıñ milli-mädäni avtonomiäse räise Rişat Ziğanşin tanıştırdı.

Täqdimnärdä milli mädäniätne saqlaw öçen uqıtqanda tärbiäne köçäytergä, milli mäktäplärdä rus telen, ädäbiäten häm şulay uq tatar telen uqıtunıñ sıyfatın yaxşırtırğa, milli mäktäplär öçen tatar tele, çit tel, rus tele belgeçlegenä iä bulğan uqıtuçılar äzerli başlarğa dip yazılğan. Progressiv uqıtuçılar häm cämäğät eşlekleläre bu çaranı avtonomiä citäkçelege xakimiät alğan yünäleşkä qarşı kilergä telämi dip qabul itte.

Nail Alan, Tömän

XS
SM
MD
LG