Finlandiä İslam Cämğite (FİC) tözelügä 80 yıl tulu uñayınnan “Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi”neñ 277 nomerlı Noyäber sanında İlbaris Nadirovnıñ “Finlandiä Tatarları” digän mäqaläse dönya kürde.
Bilgele bulğança Töreklärdän qala Törkilär arasında iñ küp taralğan xalıqnı Tatar-Başqortlar täşkil itä. Rusiäneñ törle töbäk häm respublikalarınnan, Qazaqstan, Üzbäkstan kebek elekke Sovet cömhuriätlärennän tış, bez “yıraq diaspora” dip atağan törle çit illärdä dä keçkenä Tatar utrawçıqları bar. Elektän Mançuriä, Qıtay, Korea häm Yaponiädä, yäğni Yıraq Könçığış illärendä Tatar koloniäläre bulsa, bugenge köndä sannarı şaqqatarlıq bulmasa da, Australiä, Yaponiä, AQŞ, Törkiä, Almaniä belän Finlandiädä dä Tatarlar yäşi. Bolar arasında iñ yaxşı oyışqanı xiç şiksez Finlandiä Tatarları. İlbaris Nadirovnıñ mäqaläsennän öyränüwebezgä kürä, FİC räsmi räweştä 1925 yılda, yäğni monnan 80 yıl elek tözelgän.
Tatarlar monnan ber ğäsır elek çaması, ul çorda äle Rusiä patşalığı qul astında bulğan Finlandiägä Nijni Novgorod ölkäseneñ başlıça Sirğaç awılınnan säwdä häm törle hönärlär başqaru öçen kilep urnaşa başlıylar. Rusiädä revolutsiä qabınu belän Finlandiäneñ dä azatlıq suğışı başlıy häm moña yaña watannarı safında Tatarlar da qatnaşa. İkençe Dönya suğışında 1940nçı yıllarda Finlandiä qabat Sovet yaki Rus xöcümünä duçar bulğaç, Tatarlar da Finnär safında qaharmannarça yawçılarğa qarşı qorallı köräş alıp baralar. Şuşı köräştä meñ tiräsendäge Tatardan 10-ı şähit bula, 30 xätlese yaralana. Xäzer menä şuşı şähitlär Fin soldatları ziratında mäxsus urın alalar. Şuşı fidaqärlek keçkenä Tatar cämğiäteneñ Fin räsmi dairälere aldında abruylı urın aluwına säbäp bula. Xätta Tatar teleneñ Avropa Berlegeneñ Azçılıq Telläre safında urın aluwı da menä şunıñ näticäse dip bäyälärgä mömkin.
İnde Nadirovnıñ mäqaläsenä kire qaytsaq ul, Sirgaç yaqlarınnan kilgän bu Mişärlär salqın suğış çorında Rusiä, ayrım alğanda Tatarstan yaki Ufa möftiäte belän mönäsäbät urnaştıra almıylar. Ber üzläre genä dinnären häm mädäniätlären saqlap qalu öçen ğädättän tış köç-quwät sarıf itärgä mäcbur bulalar dip yaza. Finlandiä Tatarları milli, dini oyışmaların tözilär, mäçet, mäktäp häm kiçälär uzdıru öçen bina satıp alalar. Törkiädän imamlar häm uqutuçılar kitertälär. Cäy könnärendä balalar öçen mädäniät kampları oyıştırılar.
Soñğı 20 yıl FİC-en yurist häm Türkolog Okan Daher citäkli. Bugenge köndä Finlandiä Tatarları Helsinki, Tampere, Yärvenpää, Turku, Kokta kebek şähärlärdä urnaşqannar. Helsinkidän tış, Tampere belän Yävrenpäädä dä mäçetläre bar. Bu inde şaq qatırlıq xäl, çönki alarnıñ sanı 800 keşedän genä ğibarät. 2-4 Dikaberdä FİC oyışmanın 80-nçe tözeleş yılın iskä alu öçen mäxsüs programa oyıştıra. Yolağa çit illärdän dä qunaqlar çaqırıla. “Törki-Tatar Dönyası, İslam Dine häm Kiläçägebez” digän temağa tügäräk östäl cıyılışı da bulaçaq. Bäyrämnäre qotlı bulsın!
Äxtäm İbrahim, İstanbul
