2005 yıl. Dekaberneñ dürte Samar tatarları tormışında üzenä ber waqiğa buldı. “Tuğan tel” cämğiäte qarşında tatar ädäbiäten söyüçelär tügäräge üzeneñ berençe utırışın uzdırdı.
“Tuğan tel” direktorı maqsatnı qısqa ğına itep menä mondıy fikerlärne äytte: “ Bügenge köndä tatar kitabın uquçı yuqqa çığıp bara. Tatarça gäcitä uqımağan keşe kitap bieklegenä kütärelä almıy. Şuña kürä iñ elek bez barçabız da tatar telen üsterüçe “Berdämlek”ne, tatar ruxın ireşterüçe “Azan”nı, dini ğilemlek östäwçe “Säläm”nı xalıqqa tanıtu eşen cäyelderergä tieşbez. İkençe eşebez- ul qäläm tibrätkän keşelärneñ äsärlären cıyılıp uqıp, fikerlärebezne belderep, şunnan soñ ğına gäcitä redaksiälärenä täqdim itäçäkbez.”
Şunnan soñ fiker alışular başlandı.
Gölcihan xanımnıñ fikere: “Yäşlär tatar gäcitlären uqımıylar. Bezneñ kebek urta yäştägelär gäcitäsen dä, kitabın da uqıp barabız. Här tanışıma “Berdämlek”kä yazılırğa täqdim itäm.”
Käwsäriä xanım Nosova çığışınnan özek: “Min “Berdämlek”ne çıqqan könennän alıp xärefenä qädär uqıp baram. Gäcittäge şiğerlärne, bäyetlärne dä uqımıy qaldırmıym. Yaxşı yazalar. Oşıy. “Azan”nı da aldıram. Bıyıl biş keşene “Berdämlek”kä yazdırdım.”
Sufia xanım Biktaşewa bolay dide: “ Ädäbi tügäräk bik kiräk ide. Bu icadi tanışu häm keşelär belän aralaşu urınına äylänsen ide. Xalıq timer işeklär artına biklänep qırğıylana bara. Üzebezneñ gäcitlärne uqıp baram. Mondıy fiker alışulardan küñel kütärelep qayta.”
Marat Safin: “ Ädäbi tügäräk berençe cıyılışa. Äle uzğan ğasırnıñ 30- nçı yıllarında da Samarda Qasıym Arslanov citäkçelegendä ädäbi tügäräk açılğan bulğan. Bu eş “Kolxozçı” gäcitäse qarşında oyıştırılğan bulğan. Bu turıda arxivlarda material bar. Täqdimem. Barlıq yazılğan äsärlär ädäbi utırışta tikşerelergä tieş, annarı ğına “Berdämlek”kä täqdim itärgä häm bu äsär “Tuğan tel” möhere suğılıp gäcitçägä täqdim itelergä tieş. Här yılnı iñ yaxşı şiğırlärne cıyıp al'manax çığarırğa kiräk.
Qasıym Arslanov 1937 yılnı ike al'manax çığarğan, ä inde 1938 yılnı üzen yuq itälär. “Kolxozçı” gäcitäse dä yabıla. Äle bit Samarda “Urta İdel” isemle gäcittä dä dönya kürgän. Ädäbiät- ul tärbiä eşendä bik zur qoral. Bügenge şartlarda xalıqnı ädäbiät uqırğa öyrätsäk, yäşlärgä möselman tärbiäsen dä birergä ciñeläyer ide. Millätebez tärbiägä moxtac. Samardağı şiğer yazuçılar poeziägä fälsäfi bieklegen birsennär ide.”
Räşid Morzakaev fikere: “Şiğer yazuçılarnı propagandalarğa kiräk. Min üzem yazğan kitaplarımnı büläk itäm. Awıl kitapxanälärenä dä taratam. Poeziäne xalıqqa yaqınaytu awır. Xalıq kitaptan bizgän. Şiğerne xalıqqa iñ qısqa yul belän citkezü – ul gäcitä. Bez- şiğer yazuçılar tänqitkä moxtac. Min küp yazam. Ä mine tirgäwçe yuq.”
Ğayfulla Ğalimov: “ Zamanında min Qazannan unbiş isemdäge gäcitä- jurnal aldırıp uqıdım. Xäzer küzlär naçaraydı. “Berdämlek”ne dä, “Azan”nı da aldıram. Bik yış eçtälekläre say. Xalqıbıznıñ telsez qaluında üzebez ğayıple. Tele betsä, dine betä. Bu inde tatar betä digän süz. Tatarğa ürnäk alırday ölge bar- ul Finlyandiä tatarları.Alardan ürnäk alıp telne, dinne saqlarğa kiräk. Finlyandiä tatarları böten yaqtan ürnäklär. Oyala da belmibez bit. Ğailädä tatar telen torğızmasaq- alda ülem genä. Allam saqlasın.”
Färid Şiriäzdanov: “Bezneñ maqsatıbız- tatar ädäbiätın propagandalarğa. Şul uq waqıtta icat eşen tuqtatmasqa. Milli xäräkät, tatar gäcitläre, radio, din ähelläre ber- bersen quätläp xezmät itkändä genä täräkqıät bulaçaq. Yaña tatarlar belän tanışqaç berençe sorawım:”Berdämlek”ne aldırasıñmı?”- dip däşäm.
Millätneñ tamırı berdämlektä. Xäyer itep keşelärgä “Berdämlek”ne yazdıram. Zamanasına qarap sädäqäsı da üzgärergä tieş. Tuğan könnärdä “Berdämlek”ne yazdırıp büläk itsäk, inde ällä qayçan un meñ tirac cıyar idek. Min üzem xäyerçelärne ügetläp “Berdämlek”käyäzdıra alam, ä menä baylarnı künderä alğanım yuq.”
Ädäbi tügäräk bik matur fiker alışular belän görläp uzdı. Törle täqdimnär arasında berse östenlek aldı. Här yazğan şiğerne ädäbi tügäräktä “tetmäsen tetärgä” buldılar. Annarı ğına uquçığa täqdim itärgä. Kitapqa äzerlärgä.
Şamil Bahautdin, Samar.
