Quşma Ştatlarda urnaşqan tabış qazanmağan Freedom House oyışması dönyada ireklek torışın küzätep baruçı iñ abruylı oyışmalarnıñ berse sanala. Törle yaqlap ütkärelgän tikşerülär näticäsendä illär 3 törkemgä bülenä: "irekle", "öleşçä irekle" häm "ireksez". Här törkemdä tağın büleneşlär bar.
Tikşerülär citäkçese Arch Puddington: "Bez illärne 25 törle yaqtan qarıybız. Prezident, parlament saylawları irekleme, partiälärneñ xäräkät itü mömkinlege barmı, korrupsiä däräcäse yuğarımı h.b. Şuşı 25 sorawdan çığıp illärgä ballar birelä, alar quşıla, bilgele ber külämdä ball cıyğan illär irekle, öleşçä irekle, yä ireksez dip tabıla."
Bıylğı xisapta Ukraina "öleşçä irekledän" "ireklegä" küçerelgän. Şulay itep, Baltiq illären sanamağanda, Ukraina "irekle" törkemgä kertelgän berençe ellek sovet ile buldı. Xisap avtorlarınıñ berse Christopher Walker süzläre belän äytkändä, Kiev bu törkemneñ tupsasın atladı: "Ukrainada uzğan yılğı waqiğalardan soñ yaxşıru küzätelä. Bigräk tä media ölkäsendä. Xäzer ul küpkä irekleräk. Härxäldä kürşelär belän çağıştırğanda. Ukraina irekle illär tupsasın atladı," di Walker.
Ä menä Rusiädä tiskäre täräqqiät küzätelä. Ber yıl elek Freedom House Rusiäne "öleşçä irekledän" "ireksezgä" küçergän ide. Bıyılğı xisapta äytelgänçä, Kreml 2005 yılda oppozitsiäne awızlıqlaw, mäglümät çaraların qısu, mäxkämlärne buysındıru eşen däwam itkän.
Tikşerülär citäkçese Arch Puddington: "Perestroika başında Rusiä küpmeder däräcädä irekleräk ide. Cämğiätneñ qarağñı poçmaqların matbuğat bügengä qarağanda kübräk yaqtırta ide. Yäşlärdä, zıyalılarda kütärenkelek bar ide. İkençe yaqtan qarağanda, säyäsi ireklek, saylawlar, irekle iqtisad yuq ide. Xäzer urta klass, eşquarlar, qayber irekle institutlar bar."
Xäyer, elekke sovet kiñlege gel andıy sorı töstä tügel. Äytik, Qırğızstan bıyıl "ireksezdän" "öleşçä ireklegä" küçkän. Gruziä "öleşçä irekle" törkemdä qalsa da, yuğarıraq basqıçqa kütärelgän. Üzäk Aziä häm Kafkaznıñ başqa illärendä çigeneş küzätelä. Äzärbaycan, Qazaxstan häm Törkmänstan "ireksez illär" säkesendä urınnarın tağı da nığıtqan. Yıl buyı üz watandaşların qıyırsıtu belän şöğellängän Üzbäk rejimı isemlektä Törkmänstan däräcäsenä töşep, xäzer Tönyaq Korea, Liviä, Kuba kebek illär belän yänäşä.
"Törkmänstan belän Üzbäkstan keşe xoquqları ölkäsendä yaqınaydılar. Çiklären häm ilen dönyadan yapqan Törkmänstan belän çağıştırğanda Üzbäkstan soñğı waqıtqa qädär beraz açığraq ide. Üzbäk rejimı üz watandaşların ezärlekläwen köçäytkäç wazğiät kisken üzgärde," di Christopher Walker.
Ğomümän alğanda, Freedom House, 2005 yılda dönyada ireklek artqan dip sanıy. Barlığı 49 il irekle dip tabılğan. Bu cir şarındağı xalıqnıñ yaqınça yartısı digän süz. 18%tı "öleşçä irekle" illärdä yäşi, andıy illär 58. Ä menä xalıqnıñ 1/3e "ireksez" illärdä yäşi, andıy illär 45.
-Ali Gilmi
Tikşerülär citäkçese Arch Puddington: "Bez illärne 25 törle yaqtan qarıybız. Prezident, parlament saylawları irekleme, partiälärneñ xäräkät itü mömkinlege barmı, korrupsiä däräcäse yuğarımı h.b. Şuşı 25 sorawdan çığıp illärgä ballar birelä, alar quşıla, bilgele ber külämdä ball cıyğan illär irekle, öleşçä irekle, yä ireksez dip tabıla."
Bıylğı xisapta Ukraina "öleşçä irekledän" "ireklegä" küçerelgän. Şulay itep, Baltiq illären sanamağanda, Ukraina "irekle" törkemgä kertelgän berençe ellek sovet ile buldı. Xisap avtorlarınıñ berse Christopher Walker süzläre belän äytkändä, Kiev bu törkemneñ tupsasın atladı: "Ukrainada uzğan yılğı waqiğalardan soñ yaxşıru küzätelä. Bigräk tä media ölkäsendä. Xäzer ul küpkä irekleräk. Härxäldä kürşelär belän çağıştırğanda. Ukraina irekle illär tupsasın atladı," di Walker.
Ä menä Rusiädä tiskäre täräqqiät küzätelä. Ber yıl elek Freedom House Rusiäne "öleşçä irekledän" "ireksezgä" küçergän ide. Bıyılğı xisapta äytelgänçä, Kreml 2005 yılda oppozitsiäne awızlıqlaw, mäglümät çaraların qısu, mäxkämlärne buysındıru eşen däwam itkän.
Tikşerülär citäkçese Arch Puddington: "Perestroika başında Rusiä küpmeder däräcädä irekleräk ide. Cämğiätneñ qarağñı poçmaqların matbuğat bügengä qarağanda kübräk yaqtırta ide. Yäşlärdä, zıyalılarda kütärenkelek bar ide. İkençe yaqtan qarağanda, säyäsi ireklek, saylawlar, irekle iqtisad yuq ide. Xäzer urta klass, eşquarlar, qayber irekle institutlar bar."
Xäyer, elekke sovet kiñlege gel andıy sorı töstä tügel. Äytik, Qırğızstan bıyıl "ireksezdän" "öleşçä ireklegä" küçkän. Gruziä "öleşçä irekle" törkemdä qalsa da, yuğarıraq basqıçqa kütärelgän. Üzäk Aziä häm Kafkaznıñ başqa illärendä çigeneş küzätelä. Äzärbaycan, Qazaxstan häm Törkmänstan "ireksez illär" säkesendä urınnarın tağı da nığıtqan. Yıl buyı üz watandaşların qıyırsıtu belän şöğellängän Üzbäk rejimı isemlektä Törkmänstan däräcäsenä töşep, xäzer Tönyaq Korea, Liviä, Kuba kebek illär belän yänäşä.
"Törkmänstan belän Üzbäkstan keşe xoquqları ölkäsendä yaqınaydılar. Çiklären häm ilen dönyadan yapqan Törkmänstan belän çağıştırğanda Üzbäkstan soñğı waqıtqa qädär beraz açığraq ide. Üzbäk rejimı üz watandaşların ezärlekläwen köçäytkäç wazğiät kisken üzgärde," di Christopher Walker.
Ğomümän alğanda, Freedom House, 2005 yılda dönyada ireklek artqan dip sanıy. Barlığı 49 il irekle dip tabılğan. Bu cir şarındağı xalıqnıñ yaqınça yartısı digän süz. 18%tı "öleşçä irekle" illärdä yäşi, andıy illär 58. Ä menä xalıqnıñ 1/3e "ireksez" illärdä yäşi, andıy illär 45.
-Ali Gilmi