Accessibility links

2005: Üzäk Aziädä bu yılda bulğan waqiğälärgä küzätü


2005-nçe yıl Üzäk Aziä öçen butalçıqlı yıl buldı. Qırğızıstan prezidentı Akayev Mart ayındağı başkütärü näticäsendä çitlätelde. İke aydan son Üzbäkstanda xökümät Ändicandağı protestlarnı küç qullanıp bastırdı. Keşe xoquqların yaqlau törkemnäre anda yözärlägän keşe, şul sanda xatın-qızlar , balalar üterelde, bu Kärimov rejimınıñ üzgä fikerlelekkä çıdamlıq kürsätergä ciınmauın kürsätte dip belderdelär. Ä inde Qazaxstan prezidentı Nazarbayev zur küpçelek tauış belän yañadan prezident itep saylandı. Üzäk Aziädä bu yılda bulğan qayber vaqiğälärgä küzätü .

1990-nçe yıllarnıñ başlarında Qırğızıstan Üzäk Aziäneñ aftokratik rejimnarı arasında iñ demokratik il dip xisaplana ide. Anda oppozitsion partiälär küp ide häm mätbuğat ireklege dä bar ide. Läkin, vaqıt ütü belän prezident Akayev üzgä fikerlekkä qarşı çıdamlıq kürsätmi başladı. Mätbuğat ireklege çiklände häm 2001-nçe yılda oppozitsiä citäkçese Feliks Kulov xakimiäte belän yazuızlanuda ğäyeplänep törmägä xökem itelde. Keşe xoquqları törkemnäre monıñ säbäbe politik dip belderdelär. Bu yılnıñ fävral ayında parlamentqa bulğan saylaulardağı xärämläşülär näticäsendä nigezdä Akayev yaqlılar , şul sanda anıñ ike balası deputat itep saylandılar. Bu protestlarğa säbäp buldı. 24-nçe Martta Bişkäktä protest demonstartsiäse ütkärelde.

Demonstratsiä tauışları

Berniçä säğätätn soñ xökümät bärep töşerelde. Akayev Rusiädä sıyındı. Oppozitisä citäkçese Kurmanbek Bakiyev xakimiätkä kilde. İyül ayında prezident saylauları ütkärelde. Qırğızıstan regiondağı iñ demokratik il digän statutın yañadan qazansa da, fäqirlek häm rişvätçelek problemması älegäçä xäl itelä almadı. Qırğızıstannıñ kürşeläre Akayev täcribäsennän sabaq aldılar . Üzbäkstan prezidentı Kärimov 13-nçe Mayda Ändicanda tınıç demonstrantlarğa qaşı ut açtırdı.

Atu tauışları

Vaqiğälärgä tanıq ber üzbäk radiobızğa bolarnı äytte.

"Alar bezgä ut açtılar. Sarıqlarğa kebek attılar. Sunarçılarnıñ büre yaki tölkene niçek atıp üterülären beläsezme? Bezgä dä şulay uq attılar."

Keşe xoquqları törkemnäre yüzärlägän keşe üterelde häm küpkenä keşelär ildän qaçıp kitärgä mäcbür qaldı dip belderdelär. Üzbäk xökümäte oppozitsiäne häm keşe xoquqları aktivların ezärlekläven köçäytte. Distälägän keşe qulğa alındı. Unarlağanı törle törmä cazalarına da xökem dä iteldelär inde. Süz ireklege dä çiklände. 12-nçe Dikäberdä Üzäk xakimiätläre Azatlıq Radiosı Üzbäk redaksiäse Taşkent burosınıñ akkreditatsiä möddäten ozaytmayaçağın belderde. Elegeräk, BBC häm War and Peace Reporting institutı üz xäbärçelären kire çaqırıtırğa mäcbur qalğan ide. Qazaxstan prezidentı Nazarbayev ta oppozitsiä törkemnären , NKOlarnı häm informatsiä ireklegen çikläv öçen çaralar kürde. Basım çaraları 4-nçe dikäberdäge prezident saylaularnnan alda bigeräk tä köçäyde. Näticädä ul 91 protsent tauış belän yañadan saylandı. Yevropada İminlek Häm Xezmättäşlek Oyışması saylaular xalıqara standartlarğa turı kilmäde digän yomğaq yasadı. Tacikstanda da oppozitsiä eşlekleläreneñ qayberläre törmägä yabıldı. Fevral ayındağı parlament saylaularında prezident Raxmanovnıñ partiäse küpçelek mandat aldı. Turkmänistanda isä, prezident Niyazov rişvätçelektä ğäyepläp ölkän räsmilärne çitlätep toruın dävam itterde. Sälämätlek saqlau, mäğarif häm sotsial ölkälärdä vazğiät naçarlanğannan naçarlana bara. Dini ireklek tä çiklängän.

Färit İdelle, Praga.
XS
SM
MD
LG