Tönyaq Kipr Törek Cömhuriäteneñ (TKTC) elekke Prezidentı Rauf Denktaş, Törkiädä oppozitsiädäge iñ zur partiä bulğan Cömhuriät Xalıq Partiäseneñ (CXP) çaqıruwı belän 22 Dikäberdä Törkiä Böyek Millät Mäcleseneñ zur zalında çığış yasadı. Anı tıñlarğa elekke Prezident Süleyman Demirel, AK partiä deputatı häm Parlament Räise Bülent Arınç, mäclestän çittäge Millätçe Xäräkät Partiäse (MXP) citäkçese Devlet Bahçeli häm başqa partiälär, tabiği xuca CXP liderı Deniz Baykal, şulay uq CHP deputatlarınıñ küpçelege belän elekke MXP deputatları, qayber AK partiä deputatları häm başqa qunaqlar qatnaştılar.
Mätbuğatta şuşı çığışqa qarata mönäsäbät törleçä buldı. Xökümätne yaqlawçı Yeni Şafak, Zaman, Akşam häm Bugün kebek gazetalar bu turıda xäbär itmädelär. Läkin kiñ tirajlı Hürriyet, Sabah, Milliyet kebek gazetlar şuşı çığışqa tieşle ähämmiätne birdelär. Hürriyet gazetası bu turıda “Denktaş Berläşterde” digän baş isem qullandı. Milliyet, Radikal belän Sabah gazetaları “Denktaş yılattı” digän isemnär belän çıqtılar.
Urta Diñgezdä urnaşqan Kipr utrawında Töreklär belän Greklar yäşilär. Böyek Britaniäneñ koloniäse bulgan Kiprdä 1960 yıllarda Kipr Respublikası tözelgän ide. Ämma EOKA isemle radikal ber Grek törkeme utrawdağı Töreklärgä qanlı xöcemnär yasıy başladı, soñraq fetnä oyıştırıp xakimiätne üz qulına alğaç, Törkiä 1974 yılda xärbi interventsiä oyıştırdı. Soñraq utrawnıñ Törek öleşendä TKTC iğlan itelde. Läkin bu ilne tik Törkiä genä tanıdı. Yäğni başqa illär tik berdäm Kipr Respublikası bar digän pozitsiälären saqlap qaldılar.
Bıyıl şuşı berdäm Kipr Respublikası Avropa Berlegenä ağza itep qabul itelde. Ämma biredäge Töreklärneñ yazmışı tiräsendä bilgesezlek betmäde. Törkiä, alarğa wäğdä itelgän xoquqlar birelmiçä torıp, AB illärenä säwdä ölkäendä östenleklär birgän Tamojnä Berlegeneñ östämä protokolına qul quymasqa tırışa. Bu östämä protokol AB-nä yaña ağza bulğan illärgä, şul isäptän Kiprgä dä, qarıy. Inde Denktaş çığışında, “Şuşı planğa qul quysağız, Greklar bezne yäşätmäslär, sez şähit qäberlären alıp kire kitäçäksegezme?” digäç tıñlawçılar bik dulqınlandı, qayberlärenneñ küzlärennän yäşlär tamdı. Denktaş däwam itep, “Monnan elek, Kretada da xärbi köçläregezne kire çigenderegez, bez Töreklärneñ iminlegen tämin itärbez digännär ide. Ägärdä Törek Millät Mäçlese östämä protokolnı alarnıñ bitlärenä ırgıtmasa, tuğannarım, ul çaqta Kipr quldan kitä” digäç tä zur alqışlar quptı. Hürriyet gazetasınnan Nur Batur bu turıda yazğan mäqaläsendä “Millät Mäclese Räise Arınçnıñ da Denktaşnıñ da küzlärendä yäş bar ide. Bu Kiprdä ber uç tufraq öçen şähit bulğannarğamı, ällä ğömer buyı alıp barılğan köräşneñ näticäsendä çarasız qalğan öçen tügeldeme” dip sorıy.
Asılda Törkiä AB-ndä tulı ağza bulırğa teli ikän, anıñ Kipr Respublikasın tulısınça tanudan häm añarğa quyılğan kirtälärne sütüdän başqa çarası yuq. Waqıtında tieşle säyäsi adımnarnı atlıy almawnıñ näticäse şulay bula. Baş belän eş itelmäsä, qazanılğan xoquqlarnı tiz genä yuğaltırğa da mömkin.
Äxtäm İbrahim, İstanbul
Mätbuğatta şuşı çığışqa qarata mönäsäbät törleçä buldı. Xökümätne yaqlawçı Yeni Şafak, Zaman, Akşam häm Bugün kebek gazetalar bu turıda xäbär itmädelär. Läkin kiñ tirajlı Hürriyet, Sabah, Milliyet kebek gazetlar şuşı çığışqa tieşle ähämmiätne birdelär. Hürriyet gazetası bu turıda “Denktaş Berläşterde” digän baş isem qullandı. Milliyet, Radikal belän Sabah gazetaları “Denktaş yılattı” digän isemnär belän çıqtılar.
Urta Diñgezdä urnaşqan Kipr utrawında Töreklär belän Greklar yäşilär. Böyek Britaniäneñ koloniäse bulgan Kiprdä 1960 yıllarda Kipr Respublikası tözelgän ide. Ämma EOKA isemle radikal ber Grek törkeme utrawdağı Töreklärgä qanlı xöcemnär yasıy başladı, soñraq fetnä oyıştırıp xakimiätne üz qulına alğaç, Törkiä 1974 yılda xärbi interventsiä oyıştırdı. Soñraq utrawnıñ Törek öleşendä TKTC iğlan itelde. Läkin bu ilne tik Törkiä genä tanıdı. Yäğni başqa illär tik berdäm Kipr Respublikası bar digän pozitsiälären saqlap qaldılar.
Bıyıl şuşı berdäm Kipr Respublikası Avropa Berlegenä ağza itep qabul itelde. Ämma biredäge Töreklärneñ yazmışı tiräsendä bilgesezlek betmäde. Törkiä, alarğa wäğdä itelgän xoquqlar birelmiçä torıp, AB illärenä säwdä ölkäendä östenleklär birgän Tamojnä Berlegeneñ östämä protokolına qul quymasqa tırışa. Bu östämä protokol AB-nä yaña ağza bulğan illärgä, şul isäptän Kiprgä dä, qarıy. Inde Denktaş çığışında, “Şuşı planğa qul quysağız, Greklar bezne yäşätmäslär, sez şähit qäberlären alıp kire kitäçäksegezme?” digäç tıñlawçılar bik dulqınlandı, qayberlärenneñ küzlärennän yäşlär tamdı. Denktaş däwam itep, “Monnan elek, Kretada da xärbi köçläregezne kire çigenderegez, bez Töreklärneñ iminlegen tämin itärbez digännär ide. Ägärdä Törek Millät Mäçlese östämä protokolnı alarnıñ bitlärenä ırgıtmasa, tuğannarım, ul çaqta Kipr quldan kitä” digäç tä zur alqışlar quptı. Hürriyet gazetasınnan Nur Batur bu turıda yazğan mäqaläsendä “Millät Mäclese Räise Arınçnıñ da Denktaşnıñ da küzlärendä yäş bar ide. Bu Kiprdä ber uç tufraq öçen şähit bulğannarğamı, ällä ğömer buyı alıp barılğan köräşneñ näticäsendä çarasız qalğan öçen tügeldeme” dip sorıy.
Asılda Törkiä AB-ndä tulı ağza bulırğa teli ikän, anıñ Kipr Respublikasın tulısınça tanudan häm añarğa quyılğan kirtälärne sütüdän başqa çarası yuq. Waqıtında tieşle säyäsi adımnarnı atlıy almawnıñ näticäse şulay bula. Baş belän eş itelmäsä, qazanılğan xoquqlarnı tiz genä yuğaltırğa da mömkin.
Äxtäm İbrahim, İstanbul