Ni qızğanıç ki här ildä xatın qız köç qullanuğa duçar bula. Sotsial qatlau, kerem, uqımışlı-uqımışsız buluğa qaramastan öydä xatın qız , bala çağa qıynala, ezärleklänä. Şulay da qaybey illär ikençelärenä qarağanda bu tör köç qullanuğa qarşı köräşüdä aktivraq. Amnesty İnternational öydä köç qullanunu zamanıbıznıñ in zur xoquq skandalı dip atıy. Xatın qızğa qarşı köç qullanu xosusi eş , ğailä eşe tügel , anı ber niçek tä aqlap bulmıy , ul keşe xoquqların tupas bozu bulıp tora ,däwlät xalıqara qanunğa kürä köç qullanuçını cazalandırırğa tieş. Amnesty İnternational xisabına qarağanda, Rusiädä kievgä çıqqan xatın-qıznıñ 70% öydä fizik, psixologik yäki cinese köç qullanuğa duçar bula. Räsmi sannar 143 million keşe yäşägän Rusiädä 2003 yılda 9meñ xatın qıznıñ ire yäki yaqınnarı tarafınnan üterelgänen kürsätä. Xoquq yaqlaw oyışmaları bu san tağı da yuğarıraq di. Yäni säğät sayın Rusiädä ber xatın qız üterelä. 300 million keşe yäşägän Amerikada isä xoquq yaqlaw oyışmaları farazlarına qarağand, yılına 2meñ belän 3.500 arasında xatın qız köç qullanu qorbanı bula . Ni öçen Russiä öydäge köç qullanuğa qarşı köräşä almıy?. Berençedän , Ruslarnıñ zur öleşe äledä bu ğailäneñ xosusi eşe dip qarıy, qıynalğan xatın cämğiät tarafınnan tamğalanudan qurqa,annan başqa ul söyläsä, şiqäyät itsä üç alu bulaçaq dip qurqa. Amnesty İnternationalğa birgän ängämäsendä cırçı Valeriä ayrılğançıgä qädär irem 10 yıl buyı mine qıynadı dip söylägän ide.Aİ bigräk tä Rusiä Federatsiäsendä ğailädä xatın qızğa qarşı köç qullanunı şundıy küpläp keşeneñ qabul itüenä nıq borçıla. Eşneñ qızığı şunda politsiä, xakimnär häm yış qına qorbannın üze köç qullanuğa alkogol, yarlılıq, yäki toraq probleması säbäp bulıp tora dip söyli. Äkämät şunda ki beräw dä köç qullanunıñ cazalanarğa tieşle cinayät ikänlegen belmi, añlamıy.İkençe törle äytkändä üz xoquqların belmi Qıynauçıdan qaçarğa qarar birgän xatın öçen krizis üzäkläre , sıyınu urını yuq.Xoquq yaqlaw oyışmaları täxminnärenä kürä , Rusiädä älege waqıtta 200dän dä azıraq krizis üzäge häm sıyınu urını bar , sıyınu urınnarınıñ sanı tağı da kimiäçäk. Mäskäwdä eşçänlek alıp barğan köç qullanuğa qarşı oyışma ANNAnıñ urınbasar direktorı Andrey Sinelnikov , däwlät fondları kimetelgän öçen alarnıñ bik kübese yabılaçaq dip äytte. Mäskäwneñ üzendä ber genä sıyınu yortı da yuq , şähär çitendäge yortqa administrativ säbäplärdän anda yäşäwçelär genä sıyına ala. Amnesty İnternational qorbannarğa yardäm itü häm öydäge köçqullanu cinayätlären tikşerenüne kire qaqqan xoquq yaqlau organnarın ğäyepli .Aİ Rusiädäge koordinatorı Frederika Behr Mäskäwdäge press-konferensiädä:
''Ber xatın ber kiçne yardäm sorap militsiägä 15 märtäbä şaltıratsa da alar kilmägän Bez anıñ bülmäsendä söyläşkändä ul bezgä öyennän yartı çaqırımğa tulmas arada urnaşqan militsiä punktın kürsätte. Başqa ber xatın ire qıynağannan soñ şaltıratqan , aña bez mäyet bulsa ğına kiläbez digän cawap qaytarılğan . Militsiä kilä qalsa , alar irne qulğa ala berniçä säğät totıp kire qaytara '' dip söyläde Frederika Behr
Rusiä qanunnarı öydäge köç qullanu qorbannarın bik az yaqlıy. Altay Täbägendä xatın qızlar Berektäşlegennän Yelena Şitova süzlärençä öydäge köç qullanu waqıyğäläreneñ küpçelege xosusi ğäyepläw dip sanala , maximum 3 yıl törmä cazası birelä.Andıy xäldäge xatın şäxsi ğäyepläwçe bularaq barlıq dokumentlarnı , dälillärne üze cıyarğa, legal proseduranı alıp barırğa tieş bula, bu bik qıyın eş ,xalıq üz xoquqların belmi
Aqça başqa ber kirtä bulıp tora , öydäge köç qullanu qorbannarı advokat öçen üzläre tülärgä mäcbür bula.Şitova äytüenä qarağanda Altay töbägendä advokat 3meñ rubl tora, bu isä ber aylıq xezmät xaqı digän süz. Şitova Rusiä Qazaxstan häm Qırgızstannnan ürnäk alırğa tieş, alar öydäge köç qullanu turında ayrım qanun qabul itte bu qanun qorbannarğa yardäm häm cinayätçelär östennän xökem protsesı ütkäränü küzdä tota dip söyli .Aİ Russiä xakimiätlären ğailädä köç qullanunı tuqtatu öçen yustitsiä häm bäysez oyışmalardan torğan mexanizma buldırırğa çaqıra Berençe adım bularaq xoquq yaqlaw oyışması Russiä xakimiätlären BMOnıñ xatın qızğa qarşı här törle diskriminatsiäne tuqtatu komitetınıñ barlıq kiñäşlären ğämälgä quyarğa çaqıra. Aİ Rusiä turındağı xisabı 2004 çe yılnıñ dikäbere belän 2005çe yıl başlarında ütkärgän tikşerenülärgä nigezlänä.Tikşerülär Rusiä Federatsiäseneñ 89 töbägeneñ qayberlärendä şulsanda Kareliä. St.Peterburg Mäskäw häm Altay töbäklärendä ütte. Azatlıq xabärçese Mälikä Basır Qazannıñ berdän ber xosusi psixologik üzäge Aprioride direktor Aygül Axmädcan belän xatın qıznıñ qıynalu säbäpläre turında söyläşte (audio) A.Axmedcan xatınnıñ bilgele säbäplärdän ire tarafınnan qıynalğanın söylägännän soñ ul xatınnıñ ğailädä ana bularaq ta cazalanğanın,qayber oçraqlarda narkotika qullanğan ulı tarafınnan da qıynalğanın äytte.
Açıq Mikrofon(audio)Bu öleştä Qazan uramnarında öydä köç qullanu turında tatar,urıslarnıñ närsä söylägänen işetä alasız. İre tarafınnan qıynalğan xatın qız uqıtuçı. Barmaq, borınnarı sınğan xatınnar yäki öygä soña qalıp qaytqan öçen genä xatının qıynarğa xoquqı bar dip ışanğan irne işetä alasız Açıq Mikrofonda färidä xämit
''Ber xatın ber kiçne yardäm sorap militsiägä 15 märtäbä şaltıratsa da alar kilmägän Bez anıñ bülmäsendä söyläşkändä ul bezgä öyennän yartı çaqırımğa tulmas arada urnaşqan militsiä punktın kürsätte. Başqa ber xatın ire qıynağannan soñ şaltıratqan , aña bez mäyet bulsa ğına kiläbez digän cawap qaytarılğan . Militsiä kilä qalsa , alar irne qulğa ala berniçä säğät totıp kire qaytara '' dip söyläde Frederika Behr
Rusiä qanunnarı öydäge köç qullanu qorbannarın bik az yaqlıy. Altay Täbägendä xatın qızlar Berektäşlegennän Yelena Şitova süzlärençä öydäge köç qullanu waqıyğäläreneñ küpçelege xosusi ğäyepläw dip sanala , maximum 3 yıl törmä cazası birelä.Andıy xäldäge xatın şäxsi ğäyepläwçe bularaq barlıq dokumentlarnı , dälillärne üze cıyarğa, legal proseduranı alıp barırğa tieş bula, bu bik qıyın eş ,xalıq üz xoquqların belmi
Aqça başqa ber kirtä bulıp tora , öydäge köç qullanu qorbannarı advokat öçen üzläre tülärgä mäcbür bula.Şitova äytüenä qarağanda Altay töbägendä advokat 3meñ rubl tora, bu isä ber aylıq xezmät xaqı digän süz. Şitova Rusiä Qazaxstan häm Qırgızstannnan ürnäk alırğa tieş, alar öydäge köç qullanu turında ayrım qanun qabul itte bu qanun qorbannarğa yardäm häm cinayätçelär östennän xökem protsesı ütkäränü küzdä tota dip söyli .Aİ Russiä xakimiätlären ğailädä köç qullanunı tuqtatu öçen yustitsiä häm bäysez oyışmalardan torğan mexanizma buldırırğa çaqıra Berençe adım bularaq xoquq yaqlaw oyışması Russiä xakimiätlären BMOnıñ xatın qızğa qarşı här törle diskriminatsiäne tuqtatu komitetınıñ barlıq kiñäşlären ğämälgä quyarğa çaqıra. Aİ Rusiä turındağı xisabı 2004 çe yılnıñ dikäbere belän 2005çe yıl başlarında ütkärgän tikşerenülärgä nigezlänä.Tikşerülär Rusiä Federatsiäseneñ 89 töbägeneñ qayberlärendä şulsanda Kareliä. St.Peterburg Mäskäw häm Altay töbäklärendä ütte. Azatlıq xabärçese Mälikä Basır Qazannıñ berdän ber xosusi psixologik üzäge Aprioride direktor Aygül Axmädcan belän xatın qıznıñ qıynalu säbäpläre turında söyläşte (audio) A.Axmedcan xatınnıñ bilgele säbäplärdän ire tarafınnan qıynalğanın söylägännän soñ ul xatınnıñ ğailädä ana bularaq ta cazalanğanın,qayber oçraqlarda narkotika qullanğan ulı tarafınnan da qıynalğanın äytte.
Açıq Mikrofon(audio)Bu öleştä Qazan uramnarında öydä köç qullanu turında tatar,urıslarnıñ närsä söylägänen işetä alasız. İre tarafınnan qıynalğan xatın qız uqıtuçı. Barmaq, borınnarı sınğan xatınnar yäki öygä soña qalıp qaytqan öçen genä xatının qıynarğa xoquqı bar dip ışanğan irne işetä alasız Açıq Mikrofonda färidä xämit