Accessibility links

CIA yuqqa çığarılğan yazmalar öçen cäwap tota


AQŞ. -- CIA başlığı Micheal Hayden Waşiñtonda Seneta aldında cäwap birä
AQŞ. -- CIA başlığı Micheal Hayden Waşiñtonda Seneta aldında cäwap birä
İdarä başlığı Micheal Hayden bügen, kongress aldında yabıq-eşeklär artında baraçaq ike könlek cıyında, yazmalarnıñ yuqqa çığarıluı xaqında cäwap tota. Yazmalarnıñ yuqqa çığuı turındağı xäbär taraluğa uq, AQŞta soraw alu waqıtlarında azaplaw oçraqları turında şiklänülär belän bergä bäxäslär dä arttı,

Totqınnarnıñ soraw alu waqıtında azaplanuı Geneva kileşü buyınça tıyılğan. CIA İdaräse elekke agentlärennan beräw, äl-Qaidä belän bäyläneşe buluda şiklänelgän keşelär soraw alu ısulları başqarıluı turında äytte. Qullanılğan ısullardan berse, su belän tonçıqtıru. Yäğni keşeneñ östenä su tügep, buılu xisi tudıru. 2004 yılda Ğiraqnıñ Abu Ğraib törmäsendäge totqınnarğa azaplaw xäbäre faş itkännäñ birle, qırıs soraw alu ısulları Amerikada esse bäxäslär quptarğan mäsälägä äylände.

AQŞ prezidentı George Bushnıñ, suğış säyäsätenä tänqit beldergännär AQŞnı soraw alğanda azaplawnı ğamälgä quyuda ğayepläp çıqtı.

Bush isä monı kire qağa. Bush, “Soraw alu qırıs bulasa da anda qullanılğan ısullar qanununi häm Geneva kileşüenä xilaflıq kitermi” dip äytte. CIA yazmalarnıñ yuqqa çığarıluın raslıy, läkin kongrestäge cäwaplı keşelärneñ bu waqıyğadan xäbärläre buluın däğwä itä. Kongresdäge qaysı ber äğzälär moña qarşılıq belderügä, kongres bu eş öçen Haydennañ taniqlıq alu öçen, senetanıñ küzläw şurası belän bergä 2 könlek cıyında oçraşa.

Bu yazmalarnıñ azaplaw oçraqların kürsätkäne öçen yuqqa çığarıluı turında şik beldergän tänqitçelär, azaplawlarnıñ qanunsuz buluı ber yaqqa, ä anıñ ni qadär täserle bulaçağı ikençe mäsälä di. Çönke soraw aluğa tartılğan keşe, xaqiqätne tügel, ä soraw aluçılar işetergä telägän närsäne äytergä mömkin di.


Äl-Qaidä äğzäse buluda şiklänelgän Abu Zubayda isemle totqınğa soraw alu waqıtında qullanılğan ısullar xaqında söylägän John Kiriakou, soñgı ber niçä atna bu xaqta törle AQŞ matbuğat çaralarına äñgämä birde. Kiriakou, Zubaydağa tonçıqtıru ısulı qullanıluın, aña äl-qaidä planlağan höcümnär xaqında soralar buldı. Bu ısuldan soñ anıñ distägän artıq planlaştırılğan höcüm turında söyle başlawın äytte.

Läkin soraw alu waqıtında qırıs çaralarğa möräcägat itü ni qadär näticäle bula ala? Bu sorawga täfsille itep cäwap birüe bik awır di James Carafano. Ul, Waşiñtondağı Hertage Foundation isemle, xosusi säyäsi öyränülär üzägendä, tererorçılıqqa qarşı, iminlek mäsälälärendä belgeç.

Qaysı waqıtta anıñ faydası bula di, Carafano,

“Sez ber keşegä çınbarlıqnı açıp birüe öçen qırıs çaralar qullana alır idegez me digän sorawga minem cäwabım, äye. Ä monı qılğannañ soñ totqınnıñ döres cäwap qaytarmaw oçrağı bulamı? dip, sorasağız moña da äye diyär idem. Alaysa monıñ näticäse nidä soñ? Monıñ cäwabı da bik açıq, döresen äykändä ğilmi bularaq näticäsen belmibez. Anıñ faydası häm ziyanınıñ kürsätkän meñnärçä söylämne äytep bula, läkin bolar ğilmi däräcädä tügel.”

Azaplaw Geneva kileşüendä tıyılğan, Amerika isä bu kileşügä qul quyğan illär arasında. Haygennıñ kongres aldında cäwap totuı, älegä yazmalarnı kemneñ yuqqa çığaruı häm kongresgä bu xaqta tiyeşleçä xäbär itelmäwe turında bara. Şulay da bu mäsäläneñ kiñ cämäğatlektä bu qadär qaytawaz kiterüe häm azaplaw mäsäläse xaqında bäxäslärneñ artuı, alğa taba AQŞ hökümäteneñ totqınnarğa qarşı möğamäläsen üzgärtüe ixtimal dip sanala.
XS
SM
MD
LG