* Kärim, İowa ştatına nigä şundıy zur ähämiät birelä soñ?
Başta İowa ştatı turında qısqaça mäğlümät birep kitü urınlı bulır. Andağı iqtisad başlıça awıl xucalığına nigezlängän häm anda 3 millionnan da kim keşe yäşi, yäğni xalıq sanı yağınnan ul Tatarstannan da qalışa bulıp çığa. Şularnıñ 95 protsentın ata-babaları Yewropadan çıqqan aqtänlelär täşkil itä. Şulay itep İowanı hiç kenä bar Quşma Ştatlarnıñ keçkenä ber modele itep sürätläp bulmıy.
Ämma şuña da qaramastan, soñğı berniçä ay eçendä genä yaña amerikan prezidentı bulırğa teläwçe qayber nämzätlär İowa keşelären şuşı comğağa qarşı kiçtä üz yağına awıştıru öçen genä 20 million çaması dollar tuzdırğan.
Şuşı könne ştatta demokrat wä respublikan bulıp terkälgän zatlar üz partiälärennän ilküläm däräcädäge prezident yarışına kemne çığaru yaxşıraq bulır digän sorawğa cawap ezliäçäk häm iñ layıqlısı öçen tawış biräçäk.
* Bu bar Quşma Ştatlarda berençe bularaq näq menä İowada eşlänä, şuña kürä respublikannar da, demokratlar da bu ştattağı berençel tawış birügä zur ähämiät birä diärgä bula inde?
Äye, näq şulay, gärçä İowa Amerikadağı saylaw protsesında elektän ük nindider ber ayırım urın alıp tordı dip äytep bulmıy. Anıñ xäzer xälitkeç ber säyäsi waqiğägä äylänüe näq menä Amerikadağı saylaw maratonın başlap cibärüe belän añlatıla.
* Demokratlardan da, respublikannardan da prezident urını öçen köräşep qararğa teläwçelär şaqtıy - barlığı 15 ir-at häm ber xatın-qız, elekke prezident Clintonnıñ cämäğäte senator Hillary Clinton. Häm İowa ştatında ike partiäneñ tarafdarları şular arasınnan alar layıqlı dip tapqan berençe ike nämzätne saylayaçaq. Şuşı saylaw tärtibe niçegräk oyıştırlğan?
Bu da partiäsenä qarap törleçä. Äytik, respublikannar bik ğadi başqara bu eşne - alar üzläre telägän nämzät isemen yaza da, qäğäzne tapşıra - şunıñ belän eş tämam. Ä menä demokratlar belän qatlawlıraq - alarnıñ cıyılışları restorannarda, mäktäplärdä, xätta ayırım keşelärneñ öylärendä dä uzdırıla. Här qatnaşqan zat açıqtan-açıq üzeneñ kemne yaqlawın äytergä, häm ni öçen yaqlawın añlatıp birergä tieş. Bar kilgän keşe dä söyläp betergäç, cıyılışta näticä yasala, kemneñ küpme yaqlaw qazanuı sanala häm bu sannar demokratlarnıñ ştat üzägendäge baş idaräsenä cibärelä. Şunda inde demokratlarnıñ töp nämäztne bilgeli torğan zur qorıltayına ayırım demokrat nämzätlärne yaqlağan wäkilneñ İowa ştatınnan nindi sanda baruı açıqlana.
Andıy zur qorıltaynı ike partiä dä uzdıra, alar ğädättä cäy urtalarında bula häm şunda inde här partiädän dä berdänber soñğı nämzät kürsätelä.
* Bolar barısı da bik qatlawlı da, häm bigräk tä Rusiädäge waris bilgeläw ığı-zığısı sürätendä, bik üzençälekle dä kürenä.
Süz dä yuq, berençe qaraşqa, Amerikadağı prezident saylawlarına äzerlänü, saylawaldı kampaniäse häm tawış birü üze ber dä ğadi tügel. Ämma biredä çın demokratiäneñ niçek eşläwen kürep bula - bar nämzät tä, ul nindi genä bay, asılzat, ähämiätle keşe bulmasın, köräşen öydän-öygä yörep, ğadi saylawçını üze ügetläp, qıstap başlıy, uramda kofe häm amerikan qabartmasın täqdim itep tora, keşelär belän aralaşa.
Härxäldä, Hillary Clinton kilü uñayınnan İowa ştatında uramnarnı yabu, yul xäräkäten tuqtatu kebek küreneşlärne kürep bulmıy inde.
* Ämma bu saylaw sistemasınıñ nindider citeşsezlekläre dä bardır inde.
Ansız bula da almıy. Amerikannar üzläre dä anı ideal ber ısul itep kürmi. Äytik, ştatlardağı berençel saylaw yaqınça ber waqıtta - fivral-mart aylarında uza. Finans mömkinlekläre çiklängän yaña ber keşegä bu yarışqa kerep kitü mömkin tügel diärlek. Biredä Amerikan universitetında säyäsi tarix professorı bulğan Alan Lichtman süzlären kiterergä bula.
Lichtman, "moña qädär cämäğätçelekkä tanış bulmağan häm aqçası da ällä ni bulmağan keşegä bar ştatlarda da uzaçaq yarışta qatnaşu bik awır. Bigräk tä New York häm California kebek zur ştatlarda," di.
İowanıñ keçkenä buluı bu yaqtan qarağanda, andıy yaña nämzät öçen otışlı ber närsä, anda ul üzen tanıtu, kürsätü eşen ciñleräk başlap cibärä ala.