Accessibility links

Кайнар хәбәр

Gruziä tatarları Qazanğa ömetlänä


Gruziädä yäşäwçe distägä yaqın tatar ğailäse Tatarstannan yärdäm sorıy. Eş bulmaw säbäple, bügenge köndä alar xäyerçelektä yäşärgä mäcbür.

Грузия татарлары
please wait
урнаштыру коды

No media source currently available

0:00 0:08:25 0:00


Tuqaynıñ “Näq Qazan artında bardır ber awıl Qırlay dilär” şiğerendäge yulların iskä alıp, näq Tiflis urtasında bardır ber awıl Kaxanaşwili dilär, dip başlıysı kilä yazmanı. Biredä Tuqaydağı kebek cırlağanda köy öçen tawıqlar da cırlamıy, bu cirlärneñ här yağı urman da tügel, yäşel ülännär, xätfädäy bolınnar da yuq. Ämma Tiflisneñ Qırlayğa ber oxşaş yağı bar: anda da tatarlar yäşi, döresräge oçın-oçqa yalğap kön kürä.

Distägä yaqın tatar ğailäsen Tiflistä millätpärwär Kimältdin Tairov tuplıy. Gruziädäge tatar tarixın ul bolay taswirladı:

“Bez monda tudıq. Äti-äniyem Gruziädäge tatar mäktäbendä uqıy ide. Ätiyem ğäräp yazuı bulğanda belem aldı. Äniyem uqığanda latinğa küçkännär ide. Soñraq bu mäktäplärne yaptılar. Monda su basu bulğannan soñ tatarlar Gruziä buyınça taraldı. İldä tatarlar küp, ämma min alarnıñ barısın da awıllarğa barıp ezlärgä mömkinlegem yuq. Tiflistä isä, 700-gä yaqın tatarnıñ yäşäwe bilgele” di Kimältdin äfände.

Rusiä mäğlümat çaraları ğädättä Gruziädäge xällärneñ tınıç bulmawın taswirlıy. Ämma bu ilgä qunaq bulıp kilüçedä ber dä andıy täesir qalmıy. Biredä xalıq kön-tön yal itä. Restorannarda eş könendä dä buş urın yuq. Döres, yortlarnıñ kübese cimerek xäldä, ämma şulay da bu gruzinnarğa 2-3 million sumlıq maşinalarda cilderergä qomaçawlamıy. “Qayber gruzinnarnıñ şundıy tormışına qarap can ärni, alar xäyerçe xalıq aqçasına käyef-safa qorıp yöri. Östäwenä Qazannan da bernindi yärdäm yuq”, di Kimältdin Tairov.

“Bez Tbilisidä tatar cämğiäte buldırğaç, Qazannan bezgä komputer cibärergä wäğdä itkännär ide. Ämma cibärmädelär. Şuña kürä bezneñ Qazan belän elemtä yuq. Yış qına başqa keşelärdän sorarğa turı kilä.

Monda töp problema – eş yuq. Bezdä genä tügel, gruzinnarda da, ärmännärdä dä, başqa xalıqlarda da. Bez yäşämibez, ä açlıqtan ülmäs öçen genä torabız. Haman qayan närsä tabarğa, niçek eşlärgä ezlibez. Ämma berqaydan da yärdäm yuq.


Qazanda bulğanda miña biredä bay tatar iğänäçesen tabarğa quştılar. Ämma monda andıy tatar yuq. Älegä beraz üz-üzebezgä bulışabız.

Küp tatarlar Rusiägä küçep kitte. Bez dä küçenergä telibez. Bu xaqta Bötendönya tatar kongressına yazğan idek. Ämma alar monı eşlärgä mömkinlek yuqlığın äytte”, di Kimältdin äfände.

Üze isä ul aqçanı uramda kitap satıp eşli ikän. Satu noqtası xucası, aña monıñ öçen könenä satılğannan 10% birä. Ämma yış qına “kitaplar bötenläy satıp alınmağan könnär bulğalıy, metroda qaytırğa da aqça bulmıy. Ul waqıtta uramğa çığarğa turı kilä”, di Kimältdin äfände.

“İnde öydän närsäne satıp bula, biredäge bet bazarına alıp çığıp satıp beterdek. Minem belän bergä, professorlar, akademiklar da utıra. Bu bazarda äle urın öçen suğışular da bula”, di ul.

Tiflistä tatarlar yäşägän uram

Gruziädä eşsezlek mäsäläse bıltırğı suğıştan soñ tağın da köçäygän. Tatarlar bu waqıyğalarnı üzlärenä turıdan-turı ällä ni qağılmadı di. Ämma suğış başlanğan könne alar bügengedäy xäterli. Tiflis tatarı Äminä Syülyäyewä bu könne bolay taswirladı:

“Suğıştan soñ uramğa çıqqaç, başta qurqınıç ide. Aq tänle bulğaç, uramda da, transportta da bezgä cirle xalıq qırın, doşmanğa kebek qarıy ide. Şuña kürä baştaraq awır buldı. Xäzer inde xäl beraz ciñeläyde. Bu xällärdän soñ şähärdä urısça yazılğan böten elmä taqtalar alındı. Xäzer küp cirdä alarğa gruzinça häm inglizçä yazılğan. Urıs telendä çüp tä yazmıylar, ul alarğa kiräkmi sanala. Urıs mäktäplärendä böten fännär dä gruzin telendä uqıtıla başladı”, di Äminä xanım.

Gruzinğa kiäwgä çıqqan, üze dä gruzin isemen yörtkän tatar keşese Manana xanım isä, suğış buluda Rusiäne ğäyepli.

“Här ilneñ üz-üzen yaqlarğa xaqı bar. Rusiäne xörmät itsäm dä, minemçä, bu il xaqlı tügel. Här il üz cirendä üz tärtiplären urnaştırırğa xaqlı. Rusiälär Gruziädä yäşäwçe xalıqlarnıñ mentalitetın belmi. Şuña da bu yul belän bardı.

Suğış küp awırlıq kiterde. Minem ulım Mäskäwdä tora. Xäzer miña anı, onıqlarımnı kürer öçen wiza mäşäqäte belän yörergä kiräk. Läkin suğış buluğa qaramastan, urıs häm gruzin xalqı äle dä dus. Bu añlaşılmawçanlıqlar barı tik säyäsi uyın ğına”, di Manana xanım.


Awır tormışqa qaramastan, Tiflis tatarları dinnären yuğaltmağan. Şähärdä ber mäçet bar. Tarixqa qarağanda, anı 1864 yılda Qazan tatarları salğan.

“Bu şiğıylär belän sönnilär bergä doğa qıla torğan berdänber mäçet. Ul Qazan tatarlarınıqı ide. Ämma farsılarnıñ mäçeten yuq itkäç, alar bezgä küçep monda qaldılar. Tiflistän tatarlar küpläp kitä başlağaç, bu mäçettä azärbaycannar xuca bulıp qaldı. Ämma alar bezneñ belän yaxşı mönäsäbättä. Şuña kürä mulla kiräk bulğanda alarğa möräcäğät itäbez”, di Kimältdin Tairov.

Şulay itep, tatarlar Gruziädä awırlıq belän yäşi. Qayber mäsälälärdä bälki Tatarstan tatarı alarnı añlamas ta. Mäsälän, bu keşelärneñ aqçası bulmaw säbäple, yortnı cılıta torğan ğaznı 1991 yıldan sünderep quyuı, qışın suıtqıçnı eşlätmäwe, kiräkkä-kiräkmäskä öydä ut yandırmawı, elektr plitäse urınına aşawnı uçaqta peşerüne. 21 ğasırda yäşäwçe keşegä bu älbättä säyer. Ämma Gruziä tatarları şulay yäşi. Tik alarnın äle yaqtı kiläçäkkä ömetläre sünmägän.
XS
SM
MD
LG