Törkiä cömhüriyäte tözeleşenä zur öleş kertkän tatar-başqort zıyalıları Yosıf Aqçura, Zäki Wälidi kebek şäxeslär xäzer törek cämäğätçelegendä yışraq iskä alına başladı.
Alar ğına tügel, tatar tarıxında tirän ez qaldırğan Söyembikä häm tatarnıñ üz däwlätçelegen yuğaltqan qayğılı kön - Xäter köne Törkiädä här yıl bilgelänä başladı.
"Törkiädä Xäter könen inde ikençe yıl rättän oyıştırabız. Anı här yılnı uzdıru turında bıyıl qarar da qabul itelde", di Ankarada yäşägän sörgendäge Milli mäcles äğzası Roza Qorban.
"Tarixnı belü tatar xalqı öçen bik ähämiätle. Çönki tatar xalqı tarixtan ğıybrät alırğa tiyeş. Tarix härwaqıt qabatlana. Mäsälän, Yawız İwan waqıtında Qazan cimerelüennän soñ tatarlarnı köçläp ruslaştıru, xristianlaştıru säyäsäte alıp barıldı. Bez xäzer XXI ğasırda yäşibez häm bu säyäsät äle dä qabatlana. Tatarlarğa qarşı zolım berqayçan da üzgärmäde. Ägär bez tarixtan sabaq almasaq, anı onıtsaq mañqort bulabız", di Roza xanım.
Mañqort süzen berençe tapqır ädäbi tärmin bularaq mäşhür törki yazuçı Çıñğız Aytmatov kertkän ide. Mañqort dip tarıxın, teleñ belmägän, barı tik ämerlärgä genä buysınıp yäşägän keşegä äytälär. Tatarlarnı bu xälgä qaludan saqlaw öçen, tarixnı "xäterläw" kiräklegenä basım yasıy, Törkiädäge tatar aktivistı Roza Qorban.
"Tarixnı belmäsäk, kiläçäkne kürä almıybız"
"Ägär bolay däwam itsä, 10-15 yıldan mañqort ber näsel barlıqqa kiläçäk. Monı buldırmas öçen tarixtan ğıybrät alıp, kiläçäkne kürüebez kiräk, näq törek maqälendä äytelgänçä: "Tarixnı belmäsäk, kiläçäkne kürä almıybız", di Roza xanım.
"Törek uçaqları" tarafınnan bıyıl ikençe tapqır oyıştırılğan cıyınğa, uzğan yılğa qarağanda qatnaşuçılar kübräk bulğan. Anda küp kenä oyışmalarnıñ cirtäkçeläre qatnaşqan. Alar arasında İskeşähärdäge Qazan tatarları oyışmasınıñ citäkçese Abdulvahit İrdrn häm oyışmanıñ sekretare Yaşar Aymrrdan qatnaştı.
Şulay uq monda törek telen yaratuçılarnıñ "Orhun" berlege citäkçese Mustafa Gürbüz, Qıbrıs törek oyışması citäkçese Ahmet Göksan häm Ğäzi universitetınnan Hikmet Doğan kebek zıyalılar da qatnaşqan. Hikmet Doğan üzençälekle şäxes. Ul Söyembikä turında sallı mäğlümat cıyıp törek telendä "Söyembikä" isemle roman yazğan keşe.
Şulay uq uquçılar häm jurnalistlar da şaqtıy qızıqsınıp qatnaşqan cıyında.
"Törkiädä tatarlar temasına iğtibar arta"
Törkiä öçen Xäter köneneñ ähämiätenä kilgändä isä, Roza xanım soñğı yıllardağı qaraşnı bolay taswirladı:
"Soñğı yıllarda Törkiädä tatarlar kübräk tanıla başladı. Monda "Törek uçaqları"nda, yäisä başqa cirlärdä uzğan cıyınnarnıñ ähämiyäte zur. Elek tatarlarnı bik tanımıylar ide. Tatar digäç tä, qırımtatarları küz aldına kilä ide. Bez Qazan tatarı dip äytä başlasaq töreklär, qayan kilgän, kem alar dip qızıpsınıp sorıy başlıylar. Soñğı yıllarda tatar mäsäläsenä kübräk iğtibar arta başladı kebek, monı Törkiä premer-ministrınıñ xalıqqa möräcäğätendä dä kürep bula. Ul tatarlar dip äytä başladı. Anıñ tatar süzen qullanğanı yuq ide.
Minemçä, waqıtında Törkiä cömhüriäteneñ tözeleşenä zur öleş kertkän Yosıf Aqçura, Zäki Wälidi kebek tatar zıyalıları kübräk tanılırğa tieş", di Roza Qorban.
Xäter könen Törkiä tatarları da üz itä başladı
"İskeşähärdäge tatar oyışması ğına tügel, İstanbuldağı Tuqay mädäniät üzäge dä çaralarda qatnaşa. Alar belän bergä tatar berlege ligası da qatnaştı. Xäzer üzara berläşep, kübräk tatarnı cälep itep, Xäter könen här yılnı bergäläp uzdırırğa cıyınabız", dip äytä Roza xanım.
İskeşähär tatarları belän
Şul uq waqıtta Törkiädäge tatarlar häm alarnıñ monda kilep çığışın Roza xanım tarıxı çığanaqlar belän añlata:
"İnde berniçä näsel monda yäşägän tatarlar bar. Alar turında Stalin däwere qorbannarınnan Mäxmüt Ğäläwneñ "Möhäcirlär" digän cıyıntığı bar. Äsär 4 kitaptan tora. Anda Rusiädän küçep kilgän tatarlarnıñ tarıxı añlatıla. Romandağı töp qaharmannar Safa belän Sacidä İskeşähärgä küçep kilgän. Alar xäzerge Qurihöyek tatarlarınıñ äbi-babayları dip isäplänelä. Bügenge köngä qädär kilgän näsel, älegä qädär tatarça söyläşä, tatar cırların cırlıy, hiç üzgärmägännär", di ul.
Şulay uq Törkiä tatarları arasında kiläse yılnı Rusiä däwläte häm rus täsirennän çittä, üz iğänäçelege belän çın tatarça milli Sabantuyı uzdıru turında söyläşülär bara ikän.
Alar ğına tügel, tatar tarıxında tirän ez qaldırğan Söyembikä häm tatarnıñ üz däwlätçelegen yuğaltqan qayğılı kön - Xäter köne Törkiädä här yıl bilgelänä başladı.
"Törkiädä Xäter könen inde ikençe yıl rättän oyıştırabız. Anı här yılnı uzdıru turında bıyıl qarar da qabul itelde", di Ankarada yäşägän sörgendäge Milli mäcles äğzası Roza Qorban.
Mañqort süzen berençe tapqır ädäbi tärmin bularaq mäşhür törki yazuçı Çıñğız Aytmatov kertkän ide. Mañqort dip tarıxın, teleñ belmägän, barı tik ämerlärgä genä buysınıp yäşägän keşegä äytälär. Tatarlarnı bu xälgä qaludan saqlaw öçen, tarixnı "xäterläw" kiräklegenä basım yasıy, Törkiädäge tatar aktivistı Roza Qorban.
"Tarixnı belmäsäk, kiläçäkne kürä almıybız"
"Ägär bolay däwam itsä, 10-15 yıldan mañqort ber näsel barlıqqa kiläçäk. Monı buldırmas öçen tarixtan ğıybrät alıp, kiläçäkne kürüebez kiräk, näq törek maqälendä äytelgänçä: "Tarixnı belmäsäk, kiläçäkne kürä almıybız", di Roza xanım.
"Törek uçaqları" tarafınnan bıyıl ikençe tapqır oyıştırılğan cıyınğa, uzğan yılğa qarağanda qatnaşuçılar kübräk bulğan. Anda küp kenä oyışmalarnıñ cirtäkçeläre qatnaşqan. Alar arasında İskeşähärdäge Qazan tatarları oyışmasınıñ citäkçese Abdulvahit İrdrn häm oyışmanıñ sekretare Yaşar Aymrrdan qatnaştı.
Şulay uq monda törek telen yaratuçılarnıñ "Orhun" berlege citäkçese Mustafa Gürbüz, Qıbrıs törek oyışması citäkçese Ahmet Göksan häm Ğäzi universitetınnan Hikmet Doğan kebek zıyalılar da qatnaşqan. Hikmet Doğan üzençälekle şäxes. Ul Söyembikä turında sallı mäğlümat cıyıp törek telendä "Söyembikä" isemle roman yazğan keşe.
Şulay uq uquçılar häm jurnalistlar da şaqtıy qızıqsınıp qatnaşqan cıyında.
"Törkiädä tatarlar temasına iğtibar arta"
Törkiä öçen Xäter köneneñ ähämiätenä kilgändä isä, Roza xanım soñğı yıllardağı qaraşnı bolay taswirladı:
"Soñğı yıllarda Törkiädä tatarlar kübräk tanıla başladı. Monda "Törek uçaqları"nda, yäisä başqa cirlärdä uzğan cıyınnarnıñ ähämiyäte zur. Elek tatarlarnı bik tanımıylar ide. Tatar digäç tä, qırımtatarları küz aldına kilä ide. Bez Qazan tatarı dip äytä başlasaq töreklär, qayan kilgän, kem alar dip qızıpsınıp sorıy başlıylar. Soñğı yıllarda tatar mäsäläsenä kübräk iğtibar arta başladı kebek, monı Törkiä premer-ministrınıñ xalıqqa möräcäğätendä dä kürep bula. Ul tatarlar dip äytä başladı. Anıñ tatar süzen qullanğanı yuq ide.
Minemçä, waqıtında Törkiä cömhüriäteneñ tözeleşenä zur öleş kertkän Yosıf Aqçura, Zäki Wälidi kebek tatar zıyalıları kübräk tanılırğa tieş", di Roza Qorban.
Xäter könen Törkiä tatarları da üz itä başladı
"İskeşähärdäge tatar oyışması ğına tügel, İstanbuldağı Tuqay mädäniät üzäge dä çaralarda qatnaşa. Alar belän bergä tatar berlege ligası da qatnaştı. Xäzer üzara berläşep, kübräk tatarnı cälep itep, Xäter könen här yılnı bergäläp uzdırırğa cıyınabız", dip äytä Roza xanım.
Şul uq waqıtta Törkiädäge tatarlar häm alarnıñ monda kilep çığışın Roza xanım tarıxı çığanaqlar belän añlata:
"İnde berniçä näsel monda yäşägän tatarlar bar. Alar turında Stalin däwere qorbannarınnan Mäxmüt Ğäläwneñ "Möhäcirlär" digän cıyıntığı bar. Äsär 4 kitaptan tora. Anda Rusiädän küçep kilgän tatarlarnıñ tarıxı añlatıla. Romandağı töp qaharmannar Safa belän Sacidä İskeşähärgä küçep kilgän. Alar xäzerge Qurihöyek tatarlarınıñ äbi-babayları dip isäplänelä. Bügenge köngä qädär kilgän näsel, älegä qädär tatarça söyläşä, tatar cırların cırlıy, hiç üzgärmägännär", di ul.
Şulay uq Törkiä tatarları arasında kiläse yılnı Rusiä däwläte häm rus täsirennän çittä, üz iğänäçelege belän çın tatarça milli Sabantuyı uzdıru turında söyläşülär bara ikän.
