Accessibility links

Кайнар хәбәр

İldä nilär bulıp yata? - 16.VI.2008


► Şäymiev: “Qıçıtmağan cirne qaşımağız” ►"Agora" Qaşapovqa yärdämgä alına ► Baletta biergä qızlar ğına qalmasmı? ► Xose Karreras Rusiägä Qazan aşa kilä

--------------------------------------------------------------------------------------------

Şäymiev: “Qıçıtmağan cirne qaşımağız”

Tatarstan prezidentı, töbäk citäkçeläre Mäskäw tarafınnan bilgelänergä tügel, ä saylanırğa tieş, dip belderde.

Bu belderüen ul 14 yündä Qazan Kirmänendä X bötendönya rus matbuğatı qorıltayında qatnaşuçılar belän oçraşuda yasadı. 31 ildän 77 rus telle massaqüläm mäğlümät çarası citäkçeläre bu könnärdä Tatarstanda eşlekle säfär qıla. Yal könnärendä alarnıñ Raífa monastıre, Qazan Kirmäne häm şähärneñ başqa tarixi urınnarında buluı mäğlüm.

Respublika başlığınıñ rus jurnalistları belän oçraşuına cirle häm dä federal' matbuğat çaraları da zur ähämiät birä. Çönki ğädättä biredä Şäymiev iñ möhim, kön qadağında bulğan mäsälälär turında söyli. Bıyılğı oçraşuda ul Tatarstannıñ sosial'-iqtisadıy uñışları belän tanıştırğannan soñ, Rusiä säyäsätenä dä iğtibar itte.

Berençe çiratta, monda prezidentnıñ töbäk başlıqlarına qarata äytelgän fikerläre tora. İnde 25 yıl citäkçe bulıp eşlägän Şäymiev, anıñ üze kebek üq, töbäk citäkçeläre Rusiä citäkçelege tarafınnan bilgelänergä tügel, ä saylanırğa tieş dip beldergän. Anıñça, Rusiä barıber dä bu yulğa qaytaçaq.

Bilgele bulğança, soñğı waqıtlarda Tatarstan prezidentınıñ iseme tiräsendä ığı-zığı tudıruçı küp kenä imeş-mimeşlär yöri. Respublikada prezident wazıyfasın beterälär ikän digän xäbär şundıylardan. Prezidentlıqnı yaqlap xalıq xätta uramğa çıqtı. Çit töbäklärdä yäşäwçe millättäşlär dä bu xällärne işetep, borçıla başlağannar. Mondıy waqıyğalar şauqımı astında, prezidentnıñ da käyefe yuqtır, dip belderä qayber säyäsätçelär. Häm rus jurnalistları belän oçraşqanda ütken genä fikerlär äytüen dä alar, şunıñ belän bäyli.

Älege oçraşuda Şäymiev şulay uq qanun nigezendä prezidentnıñ Däwlät Şurasın tarqata aluın da döres tügel digän. Anıñça, parlament xalıq saylawı nigezendä oyışqan, prezidentnıñ anı tarqatırğa xoquqı bulırğa tieş tügel.

Tatarstan başlığınıñ bu fikerläre obyektiv wäzğeyätme, ällä bilgele ber keşegä qarata açuı ğınamı? Bu sorawğa säyäsät belgeçe Räşit Äxmätov:

"Miña qalsa, monıñ subyektiv häm obyektiv yaqları bar. Berençedän, bu Şäymievneñ yaña prezident belän mönäsäbätlärne urnaştıru, dip añlap bula. Xäzer ul Putin belän Medvedev arasında tora. Putin – premer-ministr. Şuña kürä Şäymiev zamanında Putin kertkän qanunnarğa qarşı çığırğa qurıqmıy. Obyektiv yaqtan qarağanda, Şäymiev härwaqıt töbäk citäkçeläreneñ bilgelänüen, Beslan waqıyğalarınnan soñ kertelgän waqıtlıça ğına küreneş dip äytep kilde. Rusiäneñ federal' bülgelärgä bülenü mäsäläsendä dä Tatarstan prezidentı härwaqıt qarşı buldı. Bu yaqtan qarağanda, anıñ fikerläre bik tä radikal", dip äytte.

Rus jurnalistları belän oçraşqanda, Şäymiev, şulay uq mäktäplärdä din taríxı däresläre turında da äytkän. Bilgele bulğança, bu turıda süz çıqqannan birle prezident härwaqıt moña qarşı bulıp kilde. Bu söyläşüdä dä ul, din däresläre buyença, “qıçıtmağannı qaşıp yörmäskä" quştı. Anıñ fikerençä, ber urınnı qaşıp torasıñ ikän, ul waqıtta barıber dä närsä dä bulsa kilep çığarğa mömkin.

Säyäsät belgeçe, Rusiä íslam universitetı rektorı Rafıyq Möxämmätşin Şäymievneñ bu süzlärenä üz fikeren belderde:

"Din däreslären uqıtu mäsäläsendä Şäymievneñ fikere bilgele inde. Ul anı tağın da qatıraq äytkäne bar äle. “Min prezident bulğan çaqta mäktäplärgä din taríxın uqıtunı kertmibez”, digän ide. Min dä din mäktäplärdä taríxın uqıtuğa qarşı. Küp kenä problemalar tuaçaq. Çönki mäktäptä dönyawí belem birälär. Mäktäptä bit ber-ike däres kenä kertep bulmıy. Dönyağa qaraş sistemasın buldırırğa kiräk. Şuña kürä din kertkän mäktäpne tulayım üzgärtep qorırğa kiräk. Mäsälän, biologiadä keşeneñ barlıqqa kilüe, cir şarınıñ taríxı söylänä. Bolar bit dindäge mäğlümatlarğa qarşı kilä. Şuña kürä bez balanıñ başın ğına butap beterä alabız", dide Rafıyq Möxämmätşin.

“Kommersant” gazetasında Rusiä prezidentı apparatı wäkile isä, töbäk citäkçeläreneñ saylanıp quyu mäsäläsendä äle axırğı noqta quyılmağan, ämma yaqın arada bu ölkädä ällä ni üzgäreşlär kötelmi, dip beldergän.

Näq ber atna elek, Tatarstan prezidentı urını beterelä digän xäbär internetqa çıqqaç, Däwlät Şurası kire qağu çığarıp, cämäğätçelekne tınıçlandırırğa tırışqan ide. Ämma bu mäğlümat höcüme ezsez qalmadı. Rus mäqäle äytmeşli, süz çıpçıq tügel, oçıp kitsä tota almassıñ. Näticädä, respublika citäkçelege dä, cämäğätçelek tä borçıla.

--------------------------------------------------------------------------------------------

"Agora" Qaşapovqa yärdämgä alına

Soldat xoquqların yaqlawı belän tanılğan "Agora" oyışması Räfis Qaşapov ğözeren qarıy başladı.

Çistay yegete märxüm Rail Bikmöxämmätov tuğannarına ğädellek torğızuda yärdäm itkännär

"Agora" töbäqärä berläşmäse Çallıda ezärleklängän Räfis Qaşapovtan doqumentlar qabul itkän. Bıyıl qabattan cinayät eşe açılğan Qaşapov bu turıda “Azatlıq” xäbärçesenä belderde.

Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge töbäqärä keşe xoquqların yaqlawçı "Agora"nı qoruda da qatnaşqan. "Agora" da keşe xoquqların yaqlawçı oyışma. Ul şulay uq üz "ätise" (Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge) kebek ük zolımğa duçar soldatlarg yärdäm itep dan qazandı. Anıñ mäğlümat bülege citäkçese Dmitriy Kolbasin da monıyraslıy. "Älegä bez Qaşapov doqumentların tikşeräbez, öyränäbez. Şunnan soñ ğına, yärdäm itü mömkinlege kürenäçäk", di ul.

Ä Qazan xoquq yaqlaw üzägeneñ matbuğat üzäge belgeçe Bulat Möxämmätcanov isä, bu "Agora" oyışmasın üzläre oyıştıruın äytä. Häm başqa şähärlärdä dä keşe xoquqın yaqlaw buyınça üzäklär oyıştıruda yärdäm, "Agora" eşçänlegen başlap cibärüne çit illärdäge xäyriäçelär dä kürep alğan bulğan.

Äytik, AQŞnıñ Djon häm Ketrin Maqarturlarnıñ bäysez waqıfı bülägenä Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge layıq bulğan ide. Bu turıda Azatlıq radíosı inde xäbär itkän ide inde.

Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge ğaskärdä alınıp qıyınlıq kiçergän yegetlärgä, militsia qanığuına, dini xislärne ezärlekläwlärgä, räsmi dairälär cäberenä eläkkän keşelärgä şaqtıy yärdäm kürsätä. Äytik, 2002 yılda alar 33 pogonlı keşene cawaplılıqqa tarttırğan. Meñläp keşegä yärdäm kürsätkän. Üz xoquqlarıñnı yaqlawğa bağışlanğan 16 kitap yäki maxsus däftär-kitapçıq bastırğan, 2500läp mäqälä bastırtqan.

Äytik, 2006 yılda Saxalínda ülep qalğan Çistay yegete Rail Bikmöxämmätov eşen tikşertep, üzäk anı cäberläwçelärne, komandirlarnı cawaplılıqqa tartırta alğan ide. Soldatlarnı yaqlaw Qazannıñ xoquq yaqlaw üzägeneñ iñ yış eşli torğan eşläreneñ berse.

Şulay itterep, Qazannıñ xoquq yaqlaw üzäge häm töbäqärä keşe xoquqların yaqlawçı "Agora" tatar häm mari millätennän bulğan keşelärgä, alarnıñ millätçe yäki dinçe köçläre ğözerlären dä kire qaqmıy.

--------------------------------------------------------------------------------------------

Baletta biergä qızlar ğına qalmasmı?

Güzäliä Fätxetdinova

Qazan biü mäktäbeneñ ícat konsertı 15 yıllıqqa bağışlana. Rusiä baletı yäşüsmer yegetlärgä qıtlıq kiçerä.

Güzäliä Fätxetdinovanıñ xıyalı “Şüräle” baletında Söyembikäne biü. Ul biü mäktäben yaña ğına beterde. Qazanda opera häm balet teatrında qalırğa uylağan. “Ber yıl monda eşlim dä, annarı qararmın. Gastrolllärgä dä baram. Bötenesen kürep, tatıp qararğa kiräk”, di yaña ğına çığarılış imtixanı totqan häm Rusiäneñ başqa kürenekle teatrlarında eş urını tapqan 9 qıznıñ berse Güzäliä. Alar sıynıfında yegetlär dä bulğan buluın. Ämma, Güzäliä äytüençä, uqıtuçılar bulmaw säbäple, yegetlärne ber sıynıf tübän töşergännär. Alar kiläse yılğa beteräçäk.

Rusiä baletı yäşüsmer yegetlärgä qıtlıq kiçerä. “Bu Qazannıqı ğına tügel, Mäskäw häm Peterburnıñ da iñ awırtqan cire. Peterburda malaylarnı qabul itü dekäber ayına qädär däwam itäçäk. Bu problema bıyıl tağın da kiskenläşte. Çönki xärbi xezmätkä barmaw bronen beterdelär. Ä awır suğış barğan 41 yılda da talantlı yäşlärne almağannar”, di Qazan biü mäktäbe mödire Tätyäna Şaxnina.

Anıñ äytüençä, 8 yıl buyı biü sänğätenä öyrängängännär, xärbi xezmätkä barıp soldat tormışınıñ fizik häm ruxıy awırlığınnan soñ kire baletqa kilmäyäçäk. Bron' bulmaw, biü mäktäbenä uqırğa kerergä telägännärgä tiz barıp ireşä. Şulay bulğaç, bu xäl biüçelärne genä tügel, ä uqırğa teläge bulğannarnıñ da sanın kisken kimetäçäk.

Qazan biü mäktäben kiläse yılğa beterergä cıyınuçılar arasında Dinar Ğätin da bar. Ullarınıñ biügä xirıslığın toyıp, anı säxnädä kürergä telägän äti-änise monnan 7 yıl elek, Dinarnı biü mäktäbenä yörtü mömkinlege bulsın dip, Samardan Qazanğa küçkän.

Xärbi xezmätkä barmaw beterelügä Dinarnıñ üz qaraşı. “Bii torğan ğaskärlär bar bit. Anda balet tügel inde, älbättä, xalıq biülären bii, ämma bik nıq tırışqan waqıtta balet biüçeseneñ gäüdä mömkinleklären saqlap qalırğa bula”, di Dinar Ğätin. Ämma, xärbi xezmätkä baru-barmawnı härkem üze xäl itergä tieş, dip tä östäde ul.

Nürbäk Batulla Qazan biü mäktäben uzğan yıl tämamladı. Bügenge köndä ul Tatar däwlät opera häm balet teatrında eşli. 16 yün könne ul teatrda tügel, ä xärbi komissariatta ide.

“Bezne mädäniät ministrlığı, teatr yaqlap qalırğa tırışa. Älegä qädär alıp kitäbez dip borçığannarı yuq. Xärbi komissariatqa çaqırıp meditsina küzätüe belän genä çiklänep qalalar. Menä bu minutlarda da ber dustım belän şunda”, di Nürbäk Batulla.

Uzğan yıl Qazan biü mäktäben 5 yeget betergän ide. İkäw Qazanda qaldı. 2 yeget Yoşqar-Olada bii. Beräw Peterburda. “Şäxsi mönäsäbätlär arqasında ğına alarnı da borçımıylar. Voenkomatlar belän Mari İlendä üz teatrı, Peterburda üzeneke söyläşä inde”, di Nurbäk Batulla.

Xärbi xezmätkä çaqıruğa üzgäreşlär kergängä dä küptän tügel. Teatrlar, mädäniät ministrlıqları belän xärbi komissariatlar arasındağı şäxsi mönäsäbätlär genä bulu, kiläçäktä talantlı yegetlär balet başmaqların kirza itekkä alıştırmas dip berkem dä äytä almıy.

Xärbi xezmät digännän, 16 yün könne, 2007 yılda xärbi xezmätkä çaqırunı başqa töbäklär belän çağıştırğanda yaxşıraq oyıştırğan öçen Rusiä saqlanu ministrlığınıñ küçmä vımpelı Tatarstanğa tapşırıldı.


--------------------------------------------------------------------------------------------

Xose Karreras Rusiägä Qazan aşa kilä

Ataqlı tenor, universitetlarda şäräfle doktor Xose Karreras "Urta diñgezdäge därt yalqını" digän programmasın işetteräçäk.

Tatarstan başqalası Qazanğa Rusiä häm çit il sänğät yoldızları kilü ğädätkä äylänep bara. Bu atnada Kamal teatrı binasında Mäskäwdän kilgän Malıy teatr artistları üzläreneñ iñ yaxşı spektakllären kürsätä. Yuriy Solomín, İrina Muraveva häm başqa mäşhür artistlar Sabada ütkän teatr Sabantuyında qatnaştılar.

23 iyundä 7 meñ keşe sıyışlı “Tatneft arena” zalında Xulío İglesiasnıñ konsertı bulaçaq. Klassik muzıka söyüçelär öçen iñ zur waqıyğa – 19 iyun, pänceşämbe kiçendä Musa Cälil isemendäge opera häm balet tayıatrı zalında kötelä.

Ataqlı tenor, distälärçä universitetlarnıñ şäräfle doktorı Xose Karreras “Passiones mediterraneas” - Urta diñgezdäge därt yalqını dip atalğan programmasın işetteräçäk. Kataloniadä tuıp üskän bu artist Luçano Pavarotti, Plasído Domingo belän ber rättän dönyanıñ iñ köçle tenorı dip sanala.

Leykemia awıruı arqasında Xose Karreras ozaq waqıt awırıp yatqannan soñ şuşı qurqınıç xastalıqnı ciñep, säxnägä çığa häm tağın da qamilräk, maturıraq tawış belän cırlıy başlıy. Xäzer ul yılğa 1-2 genä tapqır opera spektakllärendä qatnaşa. Xose Karreras futbol uyınnarın mawığıp qarıy. Soñğı könnärdä ul Venada çığışlar yasap, futbol uyınnarı kierenkelegendä yäşägän. Pänceşämbegä qarşı töndä Rusiä-Şvetsia futbol matçınıñ näticäse açıqlanğannan soñ Karerras Barselonadan Qazanğa maxsus oçqıç belän kilergä cıyına.

Cälil teatrı binasındağı bu konsertqa biletlar 5-20 meñ sum tora. Ğädäti muzıka söyuçelärneñ kübese mondıy qıymmätle tamaşağa kerä almasa da, Karerrasnıñ Rusiädäge gastrolläre Qazanda başlanuğa iğtibar ğädättäntış zur. Mäskäwdäge muzıka söyuçelär Qazandağı bäyälärne çağıştırmaça kütärerlek dip sanap, konsert qararğa ber kiçkä Tatarstan başqalasına kilälär.

XS
SM
MD
LG