Rusiä belän Ukraina arasındağı gaz suğışı axır çiktä ber närsäne açıqladı: Rusiäneñ Gazprom monopoliäse dönyada iñ ere gaz citeşterüçe bulsa da, älegä satıp aluçılarnı üz köyenä bietä almıy. Kiev Mäskäwne kompromisqa barırğa mäcbür itte. Säbäbe – näq menä gaz ütkärgeçenä iä bulu. Rusiäneñ Könbatışqa satqan gazınıñ 90%tı Ukraiana aşa ütä.
Gazprom Ukraina ütkärgeçlären satıp alu telägen yäşermi. Tik älegä bu tırışlıqlar näticä birmäde. Alay ğına tügel, xättä Rusiä belän berläşergä cıyınğan Belarus ta üz torbalarınan waz kiçergä telämi.
Zamanında Ukraina prezidentı Viktor Yuçenko kiñäşçese bulğan Valeri Gladko fikerençä, Ukraina arzanraq gaz xaqına ütkärgeçlären Gazpromğa satsa, bu qotıçqıç xata bulaçaq. "Torbalarnı Rusiägä satu aldağı yıllarda energetika ölkäsendä kontrolne yuğaltunı añlataçaq. Rusiä Ukraina çeltären satıp alsa da, aña aqça salmas ide. Ul Tönyaq ütkärgeçen tözep betergänçe waqıt otırğa ğına teli," di Valeri Gladko.
Gazprom başta Macarstan häm Polşanıñ gaz çeltären satıp alırğa telägän ide, läkin axır çiktä Baltik diñgeze töbennän Tönyaq Yewropa gaz ütkärgeçen suzu proyektına tuqtaldı. 2010 yılğa tözelergä tieş bu ütkärgeç Rusiä gazın Ukrainanı uratıp turıdan-turı Germaniägä quarğa mömkinlek biräçäk. Polşa häm Baltik illäre bu proyektnı 1939 yılda Nazilar belän Sovetlar arasında ireşelgän kileşüneñ zamança energetik räweşe dip atadı.
Gaz taratu östennän kontrol urnaştıru Kremlneñ töp maqsatlarınıñ bersenä oşağan. Ul könbatışqa ğına tügel, könyaqqa da qarıy. Gruziäneñ gaz çeltären satıp alu yünäleşendä dä Kreml äwzem tırışlıqlar kürä. Mäskäw bu ütkärgeçne üsterergä, ä Gruziägä gaz bäyäsen töşerergä wäğdä itä. Älegä Tiflis bu cimne qapmadı. Gruziä iqtisadçısı Gia Xuxaşvili da Ukraina belgeçe Valeri Gladko fikeren urtaqlaşa. "Gaz ütkärgeçe Gruziä energetika iminlegeneñ ayırılğısız öleşe bulıp tora. Anı beräwgä birü bu iminlekkä kirtä tudıraçaq. Ukraina belän bulğan xällär Yewropada küplärneñ küzen açtı. Xäzer bezneñ Yevropanıñ energetika iminlege sistemasına quşılu forsatıbız bar," di Gruziä wäkile.
Gruziägä şul dä köç östi: uzğan yılnıñ Fivralendä Quşma Ştatlar Gazprom belän Gruziä arasındağı söyläşülärgä qarşı çıqtı. Washingtonnı bigräk tä, axır çiktä Gruziä-Ärmänstan ütkärgeçeneñ dä Rusiä kontrolenä küçü ixtimalı borçıy bulsa kiräk.
Quşma Ştatlar Kaspi töbendäge Şah Deniz yatmasın tikşerügä häm andağı gaznı Amerika belän Yewropağa quu öçen ütkärgeç tözügä şaqtıy küp aqça saldı. Bu ütkärgeç 2007dä äzer bulıp, Baqı-Tiflis-Cäyhan ütkärgeçe belän paralel räweştä eşlär dip sanala. Ägär Rusiä Gruziä-Ärmänstan çeltärenä iä bulsa, anı Törkiä häm İranğa totaştıru ciñel bulaçaq. Bu oçraqta Washington Şah Deniz proyektınıñ ähämiäte kimergä mömkin dip borçıla.
Gazprom belän Gruziä arasındağı söyläşülärgä qaramastan älegä Washington üz yulı belän bara. Uzğan atna Gruziä prezidentı Mixail Saakaşvili Washington Post gäzitendä, ışanıçsız kürşe yağulıq çığanaqların säyäsi qoral itep qullansa, bernindi energiä iminlege dä bulmayaçaq dip yazıp çıqtı. Saakaşvili Amerikan tarafdarlarınıñ açuın çığarmasqa kiräklegen yaxşı añlıy. Uzğan yılnıñ sintäberendä Gruziä Quşma Ştatlar belän 5 yılğa 295 million dollarlıq kileşü tözede. Şunıñ 50 millionı gaz ütkärgeçen tözätügä qaralğan. Älbättä Washington anıñ başqa qullarğa elägüen telämi.
Ali Gilmi
Gazprom Ukraina ütkärgeçlären satıp alu telägen yäşermi. Tik älegä bu tırışlıqlar näticä birmäde. Alay ğına tügel, xättä Rusiä belän berläşergä cıyınğan Belarus ta üz torbalarınan waz kiçergä telämi.
Zamanında Ukraina prezidentı Viktor Yuçenko kiñäşçese bulğan Valeri Gladko fikerençä, Ukraina arzanraq gaz xaqına ütkärgeçlären Gazpromğa satsa, bu qotıçqıç xata bulaçaq. "Torbalarnı Rusiägä satu aldağı yıllarda energetika ölkäsendä kontrolne yuğaltunı añlataçaq. Rusiä Ukraina çeltären satıp alsa da, aña aqça salmas ide. Ul Tönyaq ütkärgeçen tözep betergänçe waqıt otırğa ğına teli," di Valeri Gladko.
Gazprom başta Macarstan häm Polşanıñ gaz çeltären satıp alırğa telägän ide, läkin axır çiktä Baltik diñgeze töbennän Tönyaq Yewropa gaz ütkärgeçen suzu proyektına tuqtaldı. 2010 yılğa tözelergä tieş bu ütkärgeç Rusiä gazın Ukrainanı uratıp turıdan-turı Germaniägä quarğa mömkinlek biräçäk. Polşa häm Baltik illäre bu proyektnı 1939 yılda Nazilar belän Sovetlar arasında ireşelgän kileşüneñ zamança energetik räweşe dip atadı.
Gaz taratu östennän kontrol urnaştıru Kremlneñ töp maqsatlarınıñ bersenä oşağan. Ul könbatışqa ğına tügel, könyaqqa da qarıy. Gruziäneñ gaz çeltären satıp alu yünäleşendä dä Kreml äwzem tırışlıqlar kürä. Mäskäw bu ütkärgeçne üsterergä, ä Gruziägä gaz bäyäsen töşerergä wäğdä itä. Älegä Tiflis bu cimne qapmadı. Gruziä iqtisadçısı Gia Xuxaşvili da Ukraina belgeçe Valeri Gladko fikeren urtaqlaşa. "Gaz ütkärgeçe Gruziä energetika iminlegeneñ ayırılğısız öleşe bulıp tora. Anı beräwgä birü bu iminlekkä kirtä tudıraçaq. Ukraina belän bulğan xällär Yewropada küplärneñ küzen açtı. Xäzer bezneñ Yevropanıñ energetika iminlege sistemasına quşılu forsatıbız bar," di Gruziä wäkile.
Gruziägä şul dä köç östi: uzğan yılnıñ Fivralendä Quşma Ştatlar Gazprom belän Gruziä arasındağı söyläşülärgä qarşı çıqtı. Washingtonnı bigräk tä, axır çiktä Gruziä-Ärmänstan ütkärgeçeneñ dä Rusiä kontrolenä küçü ixtimalı borçıy bulsa kiräk.
Quşma Ştatlar Kaspi töbendäge Şah Deniz yatmasın tikşerügä häm andağı gaznı Amerika belän Yewropağa quu öçen ütkärgeç tözügä şaqtıy küp aqça saldı. Bu ütkärgeç 2007dä äzer bulıp, Baqı-Tiflis-Cäyhan ütkärgeçe belän paralel räweştä eşlär dip sanala. Ägär Rusiä Gruziä-Ärmänstan çeltärenä iä bulsa, anı Törkiä häm İranğa totaştıru ciñel bulaçaq. Bu oçraqta Washington Şah Deniz proyektınıñ ähämiäte kimergä mömkin dip borçıla.
Gazprom belän Gruziä arasındağı söyläşülärgä qaramastan älegä Washington üz yulı belän bara. Uzğan atna Gruziä prezidentı Mixail Saakaşvili Washington Post gäzitendä, ışanıçsız kürşe yağulıq çığanaqların säyäsi qoral itep qullansa, bernindi energiä iminlege dä bulmayaçaq dip yazıp çıqtı. Saakaşvili Amerikan tarafdarlarınıñ açuın çığarmasqa kiräklegen yaxşı añlıy. Uzğan yılnıñ sintäberendä Gruziä Quşma Ştatlar belän 5 yılğa 295 million dollarlıq kileşü tözede. Şunıñ 50 millionı gaz ütkärgeçen tözätügä qaralğan. Älbättä Washington anıñ başqa qullarğa elägüen telämi.
Ali Gilmi