Accessibility links

Кайнар хәбәр

Millät säğäte yöri başlarmı?


Küñel bik awır çeterekle zamannarda qıyınlıqtan qotılır öçen berär ämäl äzliseñ. Üzeñneñ köç – qüäteñä ışanıp, qul – ayaqlarıñnı sızlatıp alğa taba omtıludan bigräk berär moğciza, berär xikmät qayandır kilep çığıp, äcäldän qotqarmasmı diseñ. Qaywaqıtta andıy uñışlı, döresräge oçraqlı räweştä kilgän yärdäm dä bula. Ansına Xoday elek qılğan sawaplı eşlär öçen izgelek cibärgän dip uylıysıñ, ämma ğädäti tormışta bernindi xikmät, moğciza, buşağan kesägä aqça, suıtqıçlarğa azıq – töleq tutırıp kitmi. Allağa ışan, üzeñ dä qımşan, digän mäkal' bar. Ä ğilemle keşelär äytä - här waq – toyaq eş belän Xoday Täğäläne borçıma, üzeñ niät it, şul oçraqta, yäğni zamança äytkändä initsiativa kürsätsäñ yazmış ta yaqtı çırayı belän borılaçaq.

Şulay da xikmät digän närsä ber genä törle tügel. Çallıda yäşäwçe daimi tıñlawçıbız Läylä xanım 17 yıl yörmägän öy säğäteneñ kötmägändä yörep kitüen Alla qüäte belän añlata. Yañadan yöri başlağan säğätneñ çirkäw qıñğırawı kebek dañğıldawın yaratmağan Läylä xanımnıñ şuşı teläge dä tormışqa aşa.

“Berniçä kön elek, kiçke namazlarımnı uqığaç, üzemneñ bülmägä kerep kittem. Ul bülmädä şkaf östendä miña 17 yıl elek qızım tuğan köngä büläk itkän säğät yata ide. Ul miña oşamıy ide, çönki anıñ tawışı miña çirkäwdäge qıñğıraw tawışların xäterlätä ide. Älege säğät inde küptännän eşlämi. Häm berzaman älege säğät eşläp kitte. Menä inde 3 kön eşli. Annarı inde ul berniçä säğät suqtı da, kinät säğät tulğaç suqmıy başladı, ä barı tik yöri genä. Minemçä bu xikmätle xäl belän Alla üzeneñ köçen kürsätkänder ”.

Xikmät quşıpmı, täqdir belänme tuqtağan säğät kenä tügel, sünä başlağan millät häm küptänge ğilmi eşlär ä yañadan xäräkätkä kilep, quanıçlı cimeşlär dä kiterä ala. Xalqıbıznıñ talantlı zıyalıları qayçağında böten dönyanı şaqqattırğan fänni açışlar yasıy, soqlandırğıç sänğät äsärläre tudıra. Üzläreneñ şäfqät'le, miherbanlı eşläre belän meñnärçä keşelärneñ küñellärendä ömet uyatuçılar bar. Bu comğada Azatlıq radiosınıñ Qazan bülegenä üz ayağı belän moğciza kilep kerde. Zur külämle 850 bitle yäşel kitapnıñ tışına tatar teleneñ añlatmalı süzlege dip yazılğan. Şuşı süzlek eçenä kertelgän häm añlatılğan süzlärneñ sanı 58 meñ. Menä niqädär süze bar xalqıbıznıñ. Bu süzlek rus teleneñ ataqlı Ojigov süzlegenä täñgäl kilä. Äytergä kiräk, 19 ğasırda K.Nasıyri, 20 ğasırda Kamal Välidi, Näqi İsänbät häm başqa küp kenä belgeçlär añlatmalı süzlek çığaru östendä eşlilär. 1981 yılda 3 tomlıq süzlek tä barlıqqa kilä, ämma yaña çıqqan süzlekkä kergän süzlär sanı 3 tomlıq belän çağıştırğanda 11 meñ süzgä artığraq. İñ qızığı şul, bu süzlek bernindi näşriätneñ yäki däwlät oyışmasınıñ tematik planına kermägän kileş Tatarstan fännär akademiäseneñ, tel – ädäbiät häm sänğät institutı qararı nigezendä yazıla. Kitapnıñ baş möxärrire professor Fuat Ganiev häm matbuğat yortı näşriäte süzlekne bastırırğa yärdäm itkän öçen Röstäm Minnexakovqa häm Räfqat Kantyukovka räxmät belderä. Ämma bastıru aqçasın tapqan ğämäldä dä, bik küp millättäşlärebez 15-20 tatar süzen qullanıp, alarnı da başqa teldän xäyer östäp alğan süzlär belän aralaştırıp söyläşkän waqıtta 58 meñ süzne fänni äyläneşkä kertü moğcizanı xäterlätä. Bu eş belän küp yıllar şöğellängän Fuat Ganiev belän söyläşmiçä hiç mömkin tügel.

“Bu süzlekneñ üzençälege şunda, başqa moña qädär çıqqan başqa tatar süzlekläre belän çağıştırğanda anda tatar teleneñ aglyutinativ tel buluı iskä alındı. Yäğni tatar tele quşımçalar belän genä eş itmi, ä ayırım süzlär belän dä belderelä. Şulay uq monda sıyfat belän isem ayırım itep birelde. Monı bez icadi eşläp, här süzgä yañadan qısqaça añlatma birep, bez anıñ külämen arttıruğa ireştek”.

Kemgä niçek, ä bit añlağan keşegä mondıy bay süzlek xäzinäsen dönyağa çığaru üze ber moğciza bulıp kürenä. Bu qädär süzne belü öçen niçek başlı häm ğilemle bulırğa kiräk. Ägär dä bez şuşı kitapqa kergän süzneñ unnan ber öleşen genä aktiv qullansaq, möğayın millätebez dä Läylä apanıñ kebek iske säğäte kebek yörep kitärgä mömkin. Fuat abıy Ğanievnıñ üz tuğızı tuğız, ul haman süzlek turında. Nıqlap qına eşlägändä di ul, bez tatar teleneñ 250 meñ süz kergän süzlegen dä buldıra alır idek. Professorğa zaman tatarları “Nu tı dyadya zagnul diäçäk”. Çönki alar ğädättä xikmätne, milli moğcizanı belep betermi. İñ olı kitapnıñ signal sanı türälärgä tügel, ä “Azatlıq” radiosı studiäsenä kilep kerä ikän, dimäk, barıbızğa da häm tege “zagnul” diüçe qärdäşlärebezgä kön sayın 58 meñ süzneñ berniçäsen genä bulsa da, istä qaldırırğa kiräk. Menä şul bulır xikmät.

Rimzil Väli

XS
SM
MD
LG