Accessibility links

Кайнар хәбәр

Möxämmät Päyğämbär karikaturları cancalına Könbatış häm Şärek matbuğatı qapma-qarşı mönäsäbät belderä


Möxämmät päyğämbärne kimsetkän räsemnär tiräsendäge cancalğa Könbatış häm Könçığış mäglümät çaraları ikese ike törle mönäsäbät kürsätä. Yewropa illäreneñ kübesendä gäzitlär, süz ireklegen yaqlaw niäte belän, karikaturlarnı küçerep bastırdı. Şärek illärendä basmalarnıñ kübese möselmannarğa teläktäşlek belderä.

Yewropada küplär fikerençä, bu cancal turında fransuz Voltaire''dan da yaxşıraq äytep bulmıy. "Min sezneñ fikeregez belän riza tügel, läkin bu fikerne äytü xoquqığız öçen ülergä äzermen" digän XVIII ğasırğa yäşägän bu aqıl iäse.

Yewropalılar fikerençä, bu äytem dönyawi, insani qimätlärne yaxşı çağıldıra, häm Yewropa alarnı küz uñı itep saqlarğa tieş. Näq menä şuña kürä Yewropa gäzitläre ber-ber artlı Daniä gäzitendä basılğan karikaturlarnı küçerep bastıra. Möxämmät päyğämbärne kimsetkän räsemnär bu könnärdä İtaliä, Fransiä, Germaniä, Britaniä, Portugaliädä basıldı. Bügen alarğa Macarstan, Bolğarstan, Çexiä quşıldı.

Germaniäneñ Die Welt gäzite möhärire Roger Köppel añlatuınça, alar bu räsemnärne bastırıp möselmannarnı ränceçtergä telämi, ä barı tik süz ireklegen yaqlawların kürsätergä tırışa. Möselmannar şunı añlarğa tieş di ul, Yewropadağı açıq bäxäs tärtibe başqa fikerlärgä tüzemle bulunı taläp itä, xättä bu fiker kemneder räncetsä dä.

"Bu räsemnär belän üzen räncetelgän itep xis itüçe härkemgä min ixtiram belderäm. Läkin monda çama belergä kiräk. Xäzer jurnalistlarğa üterü yanawları kilä, tulı illärgä şantaj belderelä. Minemçä, möselman ruxaniları üz xalıqların beraz tınıçlandırırğa, bezneñ tärtiplärne añlatırğa tieş. Bu tärtiplärgä kürä, andıy karikaturlar bastırıla ala, häm dä bu Könbatış İslamğa qarşı digänne añlatmıy," di Germaniäneñ Die Welt gäzite möhärrire.

Räsemnärne bügen Çexiäneñ iñ ere Mlada Fronta Dnes gäzite dä bastırdı. "Bez bügen barıbız da beraz Daniäle" dip yaza bağanaçı Milan Vodiçka, häm dä Möselman illäreneñ Daniä tawarlarına baykot belderüenä cawap itep, çexlarnı öygä qaytışlıy Daniä päynire satıp alırğa, häm qaytqaç Lego uyının uynap alırğa çaqıra. Yewropanıñ da qarañğı çorları bar ide, läkin xäzer ul tüzemleräk bulırğa öyrände, bu könbatış belän könçığış arasında töp ayırma bulıp tora, dip näticä yasıy, çex jurnalistı.

Şärek matbuğatı, älbättä, başqa mönäsäbättä. Mısır basmaları karikatur bastırğan Yewropa gäzitlärenä tänqit belderä. Äl-Cömhüriä basması monı İslam häm möselmannarğa qarşı, yıllar buyı däwam itkän süz berläşterü dip atadı.

Şuşı ağımğa qarşı çığıp İordaniäneñ "Äl-Cihan" gäzite kiçä 3 karikatur bastırğan ide. Gäzitneñ möhärrire Cihad Momani räsemnär astına "Dönya möselmannarı, aqıllı bulığız. İslam öçen närsä zıyanlıraq: şuşı karikaturlarmı, ällä totıq aluçınıñ telekameralar aldında totıqnı suyuımı, yä isä Ammandağı niqax waqıtında intiharçınıñ üzen-üze şartlatuımı?" digän soraw da quyğan ide.

Läkin soñraq basmanıñ xujası bu sannı satudan aldı, möhärrirne wazifasınnan buşattı. Äl-Cihan näşriäte başlığı İsam Äl-Nacbawi bu adımın radiobızğa bolay añlattı: "Bu bezneñ öçen kötelmägän xäl buldı, bezneñ çığası sannı aldan tikşerü ğädäte yuq, närsä basılğanın satuğa kitkäç kenä beldek, xäzer bar sannar satudan alına, bu xälne tikşerü bara di Äl-Cihan näşriäte başlığı.

Comğa könne Äfğanstan prezidentı Xämit Karzai bu karikaturlarnı bastırunı tuqtatırğa çaqırdı. "Möselmannarnıñ küñele kiñ, läkin bu bez här närsäne ğafu itäbez digän süz tügel. İslamnı räncetkän karikaturlar bastırunı kiçekmästän tuqtatırğa kiräk dide, Äfğanstan prezidentı.

Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG