Rusiä prezidentı kilü uñayınnan Praga kirmänendä tezelep basqan xörmät qarawılın Vladimir Putin çex telendä "Vojáci, nazdar!" dip sälämläde. Çexiäneñ xäzerge prezidentı Vaclav Klaus anıñ belän urıs telendä söyläşte. Putin, bez mondıy ixtiramnı bäyälärgä sälätle dide häm 1968 yılda sovet tanklarınıñ Praga yazın bastıruına moral ükeneç belderde. Klaus monı qänäğätlänü belän qabul itte. Taraflar berniçä ölkädä xezmättäşlek turında kileşü imzaladı. Putin, Yewropanı, şul isäptän, Çexiäne yağulıq belän özleksez tä''min itergä wäğdä itte. Qısqası, Çexiäneñ xäzerge citäkçelege Kreml belän dustanä mönäsäbät qora.
Ul arada, Putinnıñ Pragağa kilüe uñayınnan Mlada Fronta Dnes gäzite Çexiäneñ elekke prezidentı Vaclav Havel häm dönyanıñ berniçä tanılğan şähese imzalağan möräcäğät bastırdı. Bu möröcäğättä alar Mäskäwneñ Çeçnä säyäsätenä kisken tänqit belderä, dönya cämäğätçelegen Çeçnädäge wazğiätkä küz yommasqa, yün ayında Peterburda ütäçäk Zur-8lek sammitında Çeçnä mäsäläsen kön tärtibenä quyarğa çaqıra. Möräcäğätne imzalawçılar arasında Berläşkän Millätlärneñ keşe xoquqları komissarı Mary Robinson, Nobel tınıçlıq büläge iäse Desmond Tutu, amerikan finansistı George Soros, fransuz fälsäfäçese Andre Glucksmann, başqa säheslär bar. Avtorlar fikerençä, Çeçnä suğışı Rusiädä ireklekne bastıru häm avtoritarizmğa qaytunı yäşerü öçen pärdä bulıp tora.
Radiobız xäbärçeseneñ, dönya cämäğätçelege Mäskäw säyäsätenä niçek yoğıntı yasıy ala digän sorawına Vaclav Havel "Minemçä, alar küz yommasqa, närsä uylağannarın açıqtan-açıq äytergä tieş. İnde kilep, partnerlar häm duslar, ber-berse belän ihlas bulırğa, uylağannarın äytergä tieş" dide.
Näq şundıy borçular äytelgän ikençe ber möräcäğät atnakiç könne Rusiäneñ üzendä iğlan itelde. "BötenRusiä Watandaşlar Kongressı" digän xäräkät räistäşläre Garry Kasparov, Ludmila Alekseeva, Georgi Sattarov Peterbur sammitına kiläçäk, alğa kitkän cide ilneñ parlamentlarına möräcäğät itep, Rusiädäge xällärgä ayıq aqıl belän qararğa çaqıra. Möräcäğättä äytelgänçä, Rusiädä, ilne upqınğa alıp barğan avtoritar rejim idarä itä. Saylaw sisteması cimerelgän, oppozitsiä bastırıla, mäxkämälär xakimiät vertikalenä tezelgän, çinovniklar qulındağı qoralğa äylängän. Bäysez mäglümät çaraları yuqqa çığarıla. Şuşı wazğiättä, xakimiättäge törkem ilneñ baylığın üzläşterä, xalıq bölgenlekkä tägäri. Möräcäğät avtorları, Garry Kasparov, Ludmila Alekseeva, Georgi Sattarov könbatış illären Putinnıñ neft-gaz imperiäse belän uyınnarın tuqtatırğa häm bu rejim öçen kirtä quyarğa çaqıra.
Ali Gilmi
Ul arada, Putinnıñ Pragağa kilüe uñayınnan Mlada Fronta Dnes gäzite Çexiäneñ elekke prezidentı Vaclav Havel häm dönyanıñ berniçä tanılğan şähese imzalağan möräcäğät bastırdı. Bu möröcäğättä alar Mäskäwneñ Çeçnä säyäsätenä kisken tänqit belderä, dönya cämäğätçelegen Çeçnädäge wazğiätkä küz yommasqa, yün ayında Peterburda ütäçäk Zur-8lek sammitında Çeçnä mäsäläsen kön tärtibenä quyarğa çaqıra. Möräcäğätne imzalawçılar arasında Berläşkän Millätlärneñ keşe xoquqları komissarı Mary Robinson, Nobel tınıçlıq büläge iäse Desmond Tutu, amerikan finansistı George Soros, fransuz fälsäfäçese Andre Glucksmann, başqa säheslär bar. Avtorlar fikerençä, Çeçnä suğışı Rusiädä ireklekne bastıru häm avtoritarizmğa qaytunı yäşerü öçen pärdä bulıp tora.
Radiobız xäbärçeseneñ, dönya cämäğätçelege Mäskäw säyäsätenä niçek yoğıntı yasıy ala digän sorawına Vaclav Havel "Minemçä, alar küz yommasqa, närsä uylağannarın açıqtan-açıq äytergä tieş. İnde kilep, partnerlar häm duslar, ber-berse belän ihlas bulırğa, uylağannarın äytergä tieş" dide.
Näq şundıy borçular äytelgän ikençe ber möräcäğät atnakiç könne Rusiäneñ üzendä iğlan itelde. "BötenRusiä Watandaşlar Kongressı" digän xäräkät räistäşläre Garry Kasparov, Ludmila Alekseeva, Georgi Sattarov Peterbur sammitına kiläçäk, alğa kitkän cide ilneñ parlamentlarına möräcäğät itep, Rusiädäge xällärgä ayıq aqıl belän qararğa çaqıra. Möräcäğättä äytelgänçä, Rusiädä, ilne upqınğa alıp barğan avtoritar rejim idarä itä. Saylaw sisteması cimerelgän, oppozitsiä bastırıla, mäxkämälär xakimiät vertikalenä tezelgän, çinovniklar qulındağı qoralğa äylängän. Bäysez mäglümät çaraları yuqqa çığarıla. Şuşı wazğiättä, xakimiättäge törkem ilneñ baylığın üzläşterä, xalıq bölgenlekkä tägäri. Möräcäğät avtorları, Garry Kasparov, Ludmila Alekseeva, Georgi Sattarov könbatış illären Putinnıñ neft-gaz imperiäse belän uyınnarın tuqtatırğa häm bu rejim öçen kirtä quyarğa çaqıra.
Ali Gilmi