Accessibility links

Кайнар хәбәр

AQŞ däwlät departamentı xisabı: Rusiädä keşe xoquqları bozılu däwam itä


Çärşämbedä Quşma Ştatlar däwlät departamentı keşe xoquqları ölkäsendä yıllıq xisabın bäyän itte. Bu xisapqa kürä, elekke sovet illäreneñ kübesendä keşe xoquqları arta barsa, qayberlärendä, şul isäptän, Rusiädä, problemalar qala birä. Däwlät departamentı xisabınıñ Rusiägä qarağan öleşendä Başqortostan belän Tatarstan da telgä alınğan.

Däwlät departamentı Keşe xoquqları ölkäsendäge yıllıq xisapların, Kongres quşuı belän, 1977 yıldan birle äzerläp kilä. Çärşämbedä 2005 yılğa qarağan xisapnı bäyän itkändä däwlät sekretare Condoleezza Rice, bezneñ maqsat tege yä bu ilgä xökem çığaru tügel, ä dönyada keşe xoquqların ixtiram itergä etärgän ber ölge buldıru, dide. "Bu xisap xökümätlärgä, oyışmalarğa, mediağa, cämäğätçelekkä keşe xoquqları mäsäläsen kütärgändä teräk bulır; bar dönyada tınıç demokratik üzgäreşlär xaqına eşläwçelär öçen mäğlümät çığanağı bulır dip ömetlänäbez", di Rice.

Xisapta keşe xoquqları torışı belän borçu uyatqan illär arasında Belarus, Üzbäkstan, Rusiä atalğan. Xisapnıñ Rusiägä qarağan öleşe genä dä 100 bittän artıq. Anda äytelgänçä, prezident Putin çorında Rusiädä bar xakimiätneñ ber noqtağa tuplanuı däwam itä. Cirle citäkçelärne saylaw tärtibe beterelde, xäzer alarnı, cirle parlament raslawı belän prezident üze bilgeli. Moña östäp, mäglümät çaralarında çikläwlär häm üz-senzura küreneşe, mäxkämälärgä bulğan basım, qanunnıñ saylanıp qullanıluı, xökümättän bäysez oyışmalarnı örketü häm dä korrupsiä ğämälläre citäkçelärne xalıq aldında cawapsız itä.

Bıyılğı xisapta da Rusiäneñ bäläse itep Çeçnä atalğan. Tönyaq Kafkazda keşelärne urlaw, üterü oçraqları däwam itä. Bu xällärneñ ber öleşe öçen Çeçnäneñ Mäskäw taraflı militsiäse ğäyeplänä. Ämmä bu yarım-xärbi törkemnäre kontrolgä alu öçen berni eşlänmi, dielä xisapta.

Rusiä armiäsendäge "dedovçina" - "babaylıq" küreneşenä xisapta ayırım urın birelä. Saqlanu Ministrlığı mäglümätenä kürä, 2005 yılda, üktäber ayına qädär, 218 xärbi üzenä qul salğan. Soldat Anaları komitetı bu san küpkä kübräk di.

Däwlät departamentınıñ bıyılğı xisabında Başqortstan belän Tatarstan da telgä alınğan. Xisapnıñ Cazalawlar häm wähşilekle möğämmälä digän bülegendä Blagoveçenda bulğan waqiğalar häm alarnı tikşerü barışı turında äytelä. Berläşü İreklege digän bülektä, terrorçılıqnı xuplawın kire qaqsa da, Rusiädä tıyılğan Hizb-ut Tahrir oyışması wäkilläreneñ Udafa xökem itelgäne turında mäglümät bar.

Din ireklege bülegendä Qazanda Ğäysäneñ soñğı köne, Tübän Kamada Scientologia çirkäweneñ terkälä almawı turında äytelgän. Qaçaqlarnı saqlaw bülegendä ber üzbäk studentınıñ Tatarstannan Üzbäkstanğa sörelüe turında äytelgän. Bu yegettän sabaqtaşlarınıñ Hizb ut-Tahrir oyışmasında toruı turında yalğan mäglümät taläp itkännär.

Däwlät departamentı wäkile Barry Lowenkron süzlärençä, monıñ işe problemalarğa törtep kürsätü, tege yä bu ilneñ eçke eşenä tıqşınunı añlatmıy, läkin alarnı terkäp baru xalıqara mönäsäbätlär öçen bik möhim. "Üz keşeläreneñ xoquqların daimi bozıp kilgän däwlätlär kürşe illärgä häm dönya cämäğätçelegänä dä qurqınıç tudıra", di Lowenkron.

Keşe xoquqları torışı uñay yaqqa üzgärgän illär arasında bıyılğı xisapta Ukraina, Qırğızstan häm Balkan illäre atalğan.

Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG