"Kiçekterelgän ğadälät ul - tanılmağan ğadälät", digän borıñğı äytem bar. Uzğan şimbä üle kileş tabılğanğa qädär suğış cinäyätlärendä ğäyeplängän Yugoslaviäneñ elekke prezidentı Slobadan Miloşeviç Haag törmäsendä 4 yıldan artıq waqıt uzdırdı. Şuşı waqıt eçendä ana xökem çığarılmadı häm inde çığarılmayaçaq. Miloşeviç – xalıqara mäxkämä aldına basqan berençe däwlät citäkçese ide. Anı xökem itü öçen küpme waqıt, aqça häm tırışlıq sarıf itelep tä, xökemneñ çığarılmıy qaluı küplärdä qänäğätsezlek xise qaldırdı.
Balkandağı elekke ilçe Lord David Owen, bu xälne Miloşeviç qorbannarı öçen genä tügel, ä serb xalqı öçen dä "tragediä" dip atadı. "Xökemneñ çığarılmawı - tragediä. Niçä yıl ütep tä, xalıq anıñ cinäyätläre turında bäysez mäxkämädän işetmi qaldı. Min qorbannarnıñ xälen añlıym. Şul uq waqıtta bu, ul cinäyätlär qılınmağan dip sanağan serblar öçen dä naçar. Xökem alarğa yärdäm iter ide. Serblarnıñ Srebrenicada möselmannarnı küpläp üterüe turında Serb TVndä kürsätelgän film bik köçle yoğıntı yasadı. Xökem ğäyepläwneñ soñğı noqtası bulır ide", dide ul.
Dimäk, monı Tribunalnıñ xatası dip atarğa bulamı? Belgiäneñ Gent universitetında xalıqara xoquq professorı Marc Cogen bu sorawğa "äye" dip cawap birä. Germaniä Naziların xökem itkän mäşxür Nürenberg mäxkämäse belän çağıştırğanda Haag mäxkämäse wazifasın ütämäde di ul. "Qızğanıçqa qarşı bu elekke Yugoslaviä genä tügel, Rwandağa da qarıy. Bu xalıqara tribunallarnıñ ikese dä waqıtında qarar çığara almadı", di Marc Cogen.
Miloşeviçqa barlığı 66 ğäyepläw belderelgän ide: Xorvatiä, Bosnia-Herzegovina, Kosovo suğışları waqıtında genotsid, suğış cinäyätläre, keşeçelekkä qarşı cinäyätlär. Näticädä tıñlawlar qatmarlı eşkä äylände. Saqlanuçı taraf utırışlarnı kiçekterä aldı. Misal öçen, Miloşeviçqa 1600 keşedän torğan şahitlär isemlege tuplarğa mömkinlek birelde.
Belgiä professorı Marc Cogen eşneñ bolay kiñ oyıştırıluın xata dip sanıy. Anıñ süzlärençä, prokuror Carla del Ponte berniçä möxim ğäyepläwne saylap alıp, eşne tizräk totırğa tieş ide. "Del Ponte bik köçle xoquqçı. Moña şigem yuq. Tik prokuror öçen ul artıq akademik. Tarixçı şikelle, ul Balkanda bulğan här waqiğanı terkäp bara. Prokuror bulsañ, sin töp mäsäläne tikşergä tieş, qalğanın – tarixçılarğa qaldır", di Marc Cogen.
Şunısı qızıq, Bağdadta barğan Saddam mäxkämäsendä prokurorlar näq menä ber ayırım waqiğanı alıp başladı. Tik bu mäxkämä barışına da kisken täniqtlär äytelä.
Londondağı İqtisad mäktäbendä xalıqara xoquq professorı Christopher Greenwood süzlärençä, andıy ısul Miloşeviç mäxkämäsenä turı kilmäs ide. Miloşeviçqa ber yulı küp ğäyepläw belderüne ul xata dip sanamıy. "Bosnia häm Kosovoda bulğannarnıñ tarixi ähämiäten iskä alğanda, Milioşeviçqa berniçä genä ğadi ğäyepläw belderü xata bulır ide. Qorbannarnıñ kübese monı räncetü dip qabul iter ide", di London professorı.
Tik menä Miloşeviç qorbannarı xäzer üzlären tağı da kimsetelgänräk itep xis itergä mömkin. Bosnianıñ Saraevo qalasında çığa torğan abruylı "Oslobodenje" gäzite şundıy tarixi yuanıç tapqan. Üzeneñ bügenge sanında ul bolay dip yaza: "Hitler da berqayçan da xökem itelmäde, läkin anıñ närsä qılğanın bar dönya belä."
Ali Gilmi
Balkandağı elekke ilçe Lord David Owen, bu xälne Miloşeviç qorbannarı öçen genä tügel, ä serb xalqı öçen dä "tragediä" dip atadı. "Xökemneñ çığarılmawı - tragediä. Niçä yıl ütep tä, xalıq anıñ cinäyätläre turında bäysez mäxkämädän işetmi qaldı. Min qorbannarnıñ xälen añlıym. Şul uq waqıtta bu, ul cinäyätlär qılınmağan dip sanağan serblar öçen dä naçar. Xökem alarğa yärdäm iter ide. Serblarnıñ Srebrenicada möselmannarnı küpläp üterüe turında Serb TVndä kürsätelgän film bik köçle yoğıntı yasadı. Xökem ğäyepläwneñ soñğı noqtası bulır ide", dide ul.
Dimäk, monı Tribunalnıñ xatası dip atarğa bulamı? Belgiäneñ Gent universitetında xalıqara xoquq professorı Marc Cogen bu sorawğa "äye" dip cawap birä. Germaniä Naziların xökem itkän mäşxür Nürenberg mäxkämäse belän çağıştırğanda Haag mäxkämäse wazifasın ütämäde di ul. "Qızğanıçqa qarşı bu elekke Yugoslaviä genä tügel, Rwandağa da qarıy. Bu xalıqara tribunallarnıñ ikese dä waqıtında qarar çığara almadı", di Marc Cogen.
Miloşeviçqa barlığı 66 ğäyepläw belderelgän ide: Xorvatiä, Bosnia-Herzegovina, Kosovo suğışları waqıtında genotsid, suğış cinäyätläre, keşeçelekkä qarşı cinäyätlär. Näticädä tıñlawlar qatmarlı eşkä äylände. Saqlanuçı taraf utırışlarnı kiçekterä aldı. Misal öçen, Miloşeviçqa 1600 keşedän torğan şahitlär isemlege tuplarğa mömkinlek birelde.
Belgiä professorı Marc Cogen eşneñ bolay kiñ oyıştırıluın xata dip sanıy. Anıñ süzlärençä, prokuror Carla del Ponte berniçä möxim ğäyepläwne saylap alıp, eşne tizräk totırğa tieş ide. "Del Ponte bik köçle xoquqçı. Moña şigem yuq. Tik prokuror öçen ul artıq akademik. Tarixçı şikelle, ul Balkanda bulğan här waqiğanı terkäp bara. Prokuror bulsañ, sin töp mäsäläne tikşergä tieş, qalğanın – tarixçılarğa qaldır", di Marc Cogen.
Şunısı qızıq, Bağdadta barğan Saddam mäxkämäsendä prokurorlar näq menä ber ayırım waqiğanı alıp başladı. Tik bu mäxkämä barışına da kisken täniqtlär äytelä.
Londondağı İqtisad mäktäbendä xalıqara xoquq professorı Christopher Greenwood süzlärençä, andıy ısul Miloşeviç mäxkämäsenä turı kilmäs ide. Miloşeviçqa ber yulı küp ğäyepläw belderüne ul xata dip sanamıy. "Bosnia häm Kosovoda bulğannarnıñ tarixi ähämiäten iskä alğanda, Milioşeviçqa berniçä genä ğadi ğäyepläw belderü xata bulır ide. Qorbannarnıñ kübese monı räncetü dip qabul iter ide", di London professorı.
Tik menä Miloşeviç qorbannarı xäzer üzlären tağı da kimsetelgänräk itep xis itergä mömkin. Bosnianıñ Saraevo qalasında çığa torğan abruylı "Oslobodenje" gäzite şundıy tarixi yuanıç tapqan. Üzeneñ bügenge sanında ul bolay dip yaza: "Hitler da berqayçan da xökem itelmäde, läkin anıñ närsä qılğanın bar dönya belä."
Ali Gilmi