Accessibility links

Omskida Törkiä qunaqları


Uzğan ğasır başında Omski ölkäsennän Törkiägä barıp urnaşqan ber törkem tatarlar turında “Azatlıq” radiosında söylägänebez bar inde. Ozaq yıllar çittä yäşäsälär dä, Seber yağınnan kitkännär tuğan tellären dä, tuıp-üskän cirlären dä onıtmağannar. Alay ğına da tügel, alar üzläreneñ balalarında häm onıqlarında tuğan illärenä mäxäbbät xisläre tärbiälägännär. Bu waqiğağa inde ber ğasırğa yaqın waqıt ütep kitte. Älbättä, bügenge köndä Rusiädän kitkännärneñ barsı da märxümnär, balaları da küptän dönya quyğan. Onıqları da inde ölkän yäştälär, äle küpçelege isän.

1990-nçı yıllarda, Rusiädä xakimlek üzgärep, çit illärgä çığıp yörü mömkinlege tuğannan soñ, Törkiädän Rusiägä häm Rusiädän Törkiägä barıp qaytuçılar yışaydı. Omski ölkäsenä kilüçelär dä buldı. Küçep kitkännärneñ onıqları, alarnıñ balaları Seberdä yäşäp qalğan tuğannarın tabu, äbi-babayları yäşägän cirlärne kürü teläge belän, Omskinıñ awıl rayonnarında bulıp kittelär. Bu oçraşularğa da inde 15 yılğa yaqın waqıt ütep kitte. Tuğannar arasında aralaşu xäzer dä bara. Ämma xäzer ul berniqädär üzgärgän diärgä mömkin. Uzğan ğasır başında Omskidan Törkiägä küçep kitkän Aynulla babay Yoldırıymnıñ onığınıñ ulı Ärcümänt “ Min Rusiägä berençe märtäbä 1992 yılda kildem,- dip söyli. Ul waqıtta bezne zurlap qarşı alğannar ide. Küreşergä, tanışırğa dip küpläp kilä idelär. Törkiädä dä şundıy uq xäl buldı. Rusiädän qunaq kilsä, zur mäcleslär oyıştırıp, barça tuğannar cıyılıp qabul itä idek. Xäzer kilü-kitü ğadi ber waqiğağa äylände. Rusiädän kilüçe turında belmi dä qalabız. Monda da bezneñ kilgänebezgä şaqtıy waqıt ütte, eleke kebek oçraşırğa küpläp kilüçelär kürenmi. Härkem üz tormışı belän yäşider inde”, - di. Ärcümänt Omski xalqı tormışındağı uñay üzgäreşlärgä dä iğtibar itkän. Şähärneñ yañaruı, kibetlärneñ kübäyue, xalıq tormışınıñ matdi yaqtan nığuı anı şatlandırğan.

Ärcümänt belän Omskiğa ätiseneñ enese Änwär abıy Yoldırıym da kilgän. Änwär abıy da Törkiädä tuıp üskän, Finlyandiädä 20 yıl mulla bulıp torğan, xäzer pensiädä, Törkiäneñ Kon'ya şähärendä yäşi. Başqalar kebek ul da Rusiägä barıp, äbi-babaları yäşägän cirlärne kürergä xıyallanğan. “Min äbi-babaylardan, äniemnän seber yaqlarında yäşäp qalğan tuğannarıbız turında işetep üstem. Törkiädä yäşäsäm dä, seber yağın üz cömhüriätem dip sanıym”, - di ul. Änwar abıy Rusiädäge tormışnı da üzençä küzallağan. Biredä tormış awırdır, xalıq yarlı yäşider , dip uylağan. Din saqlanğanmı ikän, körän uquçılar qaldımı ikän, dip borçılğan. Bu sorawlarına cawap ezläp, Omski mäçetlärendä, awıl-rayonnarda bulğan. “Barğan cirläremdä, şöker, dinneñ yuğalmağanın kürep söyendem. Mullalar da, körän uquçılar da bar ikän,”- di ul.

Xalıqnıñ tormışınıñ yaxşı buluı Änwär abıynı söyendersä dä, anı borçığan sorawlar da oçrağan. Häm alarnıñ iñ çetereklese - biredä yäşäwçelärneñ tatar telen onıta, yuğalta baruları. “ Bez Törkiädä tuğan telebezne saqlap kiläbez, sezneñ balalar tuğan tellärendä söyläşä almıylar. Qızğanıçqa qarşı biredä ğailälärdä tatarlar da asılda rus telendä söyläşälär. Bu mine bik borçıy , - di ul. Bu eş öçen cawaplı keşelär - äti-änilär. Balalarına tuğan tellären alar öyrätmäsä, mäktäptä, yäki tügäräklärdä genä bala tel öyränä almıy. Döres, biredä xatın-qız eşkä yöri, balasın tärbiälärgä waqıt tapmıy. Ämma, monı da sıltaw dip qararğa bula. Awır bulsa da, balalarığıznı milli ruxta tärbiälärgä tırışığız,” – di Änwär abıy.

Änwär abıynıñ tuğan telne bala ğailädä öyränergä tieş digän fikeren tuğannan tuğan enese Ärcümänt tä xuplıy. “ Bez uramda törekçä söyläşsäk, öy işegen açıp kergändä, anı uramda qaldırabız. Öydä barı tik tatar telendä genä aralaşabız. Balalarıbıznıñ tele tuğan telebezdä açıla. Sez dä, telebez saqlansın disägez, kiçekmästän tatar telendä aralaşuğa küçärgä tieşsez” – di ul.

Ärcümäntneñ tormış iptäşe Venera Rusiädä tuıp üskän, tatar telen yaxşı belä. Törkiägä barğaç, aña cirle xalıq belän dä aralaşu öçen, kiresençä törek telen öyränergä turı kilgän. Törkiädä inde 14 yıl yäşi. Xäzer Venera törek telen dä, andağı ğädätlärne dä yaxşı belä. “Rusiädägegä qarağanda, xatın-qıznıñ tormışı Törkiädä ciñelräk. Törkiädä ğailäne mätdi yaqtan tä'min itü belän irlär şöğellänä. Xatın-qız bala-çağa üsterüne, yort-cirne tärtiptä totunı üz östenä ala. Bez aqça eşlibez dip, irlärebezne, balalarıbıznı iğtibarsız qaldırıp yörmibez. Min andıy tormışqa öyrändem inde. Buş waqıtım da bula, öem dä , balalarım da tärtiptä, “- di Venera.

Menä şundıy fikerlär belderdelär Törkiädän Omskiğa qunaqqa kilgän millättäşlärebez. Bu fikerlär belän kileşergä dä, kileşmäskä dä mömkin. Ämma Törkiäneñ ayırım ber awılında yäşäp tä, 100 yıldan soñ da tuğan tellären, tatarlıqların saqlap qalğan millättäşlärebez xörmätkä häm soqlanuğa layıqtır.

Saniä Mirxaleeva. Omski.

XS
SM
MD
LG