Fuks Germaniädä tuğan. 19 ğasır başında meditsina fännäre doktorı, professor Fuks Piterburgğa kilä. Şul yıllarda Rusiä ilçelege anı Qıtay säfärenä alıp bara. Qıtayğa alar Qazan aşa bara. Fuks Qazanda qala häm anıñ 40 yıl tormışı tatar başqalası belän bäyle bula.
Qazanda ul yaña tözelgän universitetta uqıta - meditsina fakul'tetında kafedra citäkli. Praktik meditsinada da Fuks bik zur eşlär alıp bara - ul tatarda da ışanıç tudıra, abruy qazana häm däwalanu öçen tatar keşese berençe bulıp aña üz işegen aça. Dahi tabip Fuks keşeneñ xaläten, diagnozın ber küz qaraşınnan ğına da bilgeli belgän.
Tabip qına tügel Fuks etnograf bularaq ta bilgele. Qazanğa kilgäç, ul üze rus, tatar, ğäräp tellären üzläşterä häm distä yıllar däwamında tatarnıñ milli-mädäni üseşen, anıñ problemaların öyränä. Karl Fuks şäxese xaqında Qazannıñ milli-mädäni üzäge citäkçese urınbasarı, sänğät belgeçe Rozalina Şağiewa söyli:
Ziräk zihenle keşe bularaq Fuks tatar tormışınıñ üzgälegen totıp alğan häm üzeneñ etnografik yazmalarında şunı çağıldırğan. Anıñ canlı kartinaları dulqınlandırmıyça qaldırmıy ber keşene dä. Tatar öyeneñ cihazı, anıñ xarakterı, milli kiemenä qarağan ğäcäp yazmaları bar anıñ; tatarnıñ üz üzen totışı, anıñ itäğätlege, tatar xatın-qızınıñ bizänüe, anıñ samimilege, tatarnıñ qul hönäre sänğäte - Fuqsnıñ yazmaların uqığanda bolar barısı da kürsätelmägän ber canlı muzey bulıp küz aldına kilä. Fuksnıñ tatar ğälämenä qaraşı - sivilizatsiä çorında Yevropanıñ Şärekkä berençe küz saluı.Karl Fuks tatar dönyasına Yevropa küzlegennän qarıy. Qazannı, tatarnı tanıtqan berençe çit il keşese bula.
Qazanda Fuks isemen yörtkän yort bar. Ämma Mäskäw uramında urnaşqan älege ike qatlı bina bik awır xäldä, aña cimerelü qurqınıçı yanıy. Bu yortnı Fuks muzeena äyländerü öçen köräş bara. Ämma älegä bu eştä bernindi üzgäreşlär yuq. Tatar tarixında zur ez qaldırğan ğalimneñ 230 yıllıq yubileen Qazan şuşı cimerek yort belän iskä aldı.
Al'bina Zäynulla
