Rusiä watandaşlarınıñ ikençe kongressı menä inde ikençe kön Piterburda eşen däwam itte. Küzätüçelär, bu cıyın elekkege Sovetlar berlegenä kergän respublikalarda yäşäp qalğan urıslarnı Rusiägä yaqınaytu, alarnıñ milli –mädäni ixtıacların qänäğätländerü häm älbättä buşap barğan Rusiä cirlärenä qaytırğa qızıqtıru maqsatında oyıştırıla dilär. Härxäldä niçek kenä bulmasın, bu çarağa rusiä prezidentı däräcäsendä iğtibar birelde. Vladimir Putin üze dä çığış yasadı.
Tatarstan da älege çaradan çittä qalmadı. Respublika prezidentı Mintimer Şäymiev, Tatar kongressı citäkçese Rinat Zakirov älege çarada qatnaştılar. Çit illärdän kilüçe wäkillär arasında da tatarlar bar ide. Mäğlümat çığanaqları xäbär itkänçä, Rusiäneñ üzennän, Äzärbäycan, Belorus, Qazaqstan, Qırğızstan, Litwaniä, Litva, Tacikstan, Üzbäkstan, Ukraina häm Almaniädäge tatar cämğiätläre 16 wäkil cibärgän. Sişämbedä açılğan cıyınnıñ ikençe, töşke aştan soñ bulğan öleşen Mintimer Şäymiev açıp cibärgän. Ul anda çığış yasap mondıy fikerlär äytkän: Rusiäneñ watandaşlar belän eşläw programması qısalarında, Tatarstan, tatar kongressı inde küptän çit illärdä yäşäwçe tatarlar belän nıqlı elemtälären buldırdı. Dönyada 7 million tatar bulsa, şunıñ ike millionı ğına respublikada yäşi. Häm ul soñğı yıllarda eşlängän eşlärgä qısqaça tuqtalıp kitä. Ul töbäklärdä mäktäplär açu, sabantuylar uzdıru diseñme, Qazan uqu yortlarına tatar studentların qabul itü kebek eşlär sanala. Monnan tış, Prezidentı, inde ike yıl uzdırıludan tuqtağan Söyembikä warisları bäygesen, ä ul Qırımda uza ide, Kievta uza torğan Kiev Sanduğaçı, Qazaqstandağı Irtış moñnarı, Qazanda uz torğan İlham Şakirov isemendäge cır festival’lären sanap uza. Bu çaralar töbäklär belän eşläw näticäse dip sanıy prezident. 1992 yıldan birle, Tatarstanğa 100 meñ keşe küçep qayttı, şularnıñ 75 protsentı tatarlar ikänen dä bäyän itä.
Ğomumän, milli eşlärdä ireşelgän uñışlardan soñ, Mintimer Şäymiev Mäskäw yağına taba ımlap, tatar eşlärendä annan yärdäm bulsa tağı da äybäträk bulır ide digänräk fiker äytä. Milli matbuğat çaraların üsterüne Tatarstan ğına üz cilkäsenä alırğa tieş tügel di:
Bez çit illärdäge tatarlar öçen sputnik TV, qısqa dulqınlı radio buldırdıq. Läkin, tatarça söyläw waqıtı, finans mömkinleklär az bulu säbäple, qısınqı. Şul uq waqıtta, ozaq yıllar buyına, tatarlar häm törki xalıqlar Amerika kongressı finanslap kilgän Azatlıq radiosın tıñlap kildelär. Çınlıqta, bügenge köndä dä, Azatlıq radiosı böten dönyanı çolğap alğan berdänber tatarça radio bulıp qala birä. Şul uñaydan äytäse kilä. Rusiä bügen dönyanıñ 35 telendä tapşırular alıp bara, ä şul uq waqıtta Rusiäneñ san yağınnan ikençe xalqı sanalğan tatarlar öçen ber genä dä federal’ kanal yuq, dip çığış yasıy Mintimer Şäymiev Piterburda uzğan Rusiä watandaşlar forumında.
Mintimer Şäymievnıñ mondıy çığışı şoma ğına uzmağan. Yäğni, anıñ bu çığışı Rusiägä qarata höcüm dip bäyäläwçelär dä bar. Şundıylarnıñ berse, Ukraina prawaslaw grajdannar berlege räise Valeri Kadrov. Ul regnum agentlığına birgän añlatmasın yılmaymıyça uqıp bulmıy. Mintimer Şäymievnı ul Rusiägä nindi höcümdä ğäyepli dimsezme? Mintimer Şäymiev, üz çığışında Tatar kongressın yaqlap çıqqan, ä bu millätçel oyışma, pravaslawlarğa ğäyeplär taşlıy torğan häm pravaslaw dinen mäktäplärgä kertügä qarşı tora torğan. Bu Valeri Kaurov fikerençä ber ğäyep. İkençese. Şäymiev Sendek digän festival' uza dip söyläde, di ul. Bu “Sendek” digänen Söyembikä dip añlarğa kiräkter inde. Menä bu Sendek-Söyembikä Qazan separatistlarınıñ simvolı, xäzär aristokratkası ikän. Östäwenä, ul Qazan xanlığın Rusiägä quşuğa qarşı bulıp, manaradan sikerep ülgän ikän. Menä bolarnı Kaurov Watandaşlar kongressına häm Rusiägä qarşı Şäymiev tarafınnan höcüm dip bäyäli. Monda, kem añalatma birü mäğnäsezlek. Çönki, bu ğäyeplär üze ük mäğnäsez wä kölke bit.
Räfis Cämdixan
