Accessibility links

Кайнар хәбәр

Nijgarda Rusiä möselmannarı forumı ütte


Uzğan atna axırında Tübän Novgorodta Rusiä möselmannarı forumı buldı. Ä pänceşämbe könne, 2 noyäberdä, Qazanda Rusiä prezidentınıñ İdel buyı okrugındağı wäkile Aleksandr Konovalov şuşı töbäkneñ möftiläre häm imamanarı belän oçraştı. Bu ike waqiğanıñ oxşaşlığın häm ayırmaların kiñ cämäğätçelek belmi qaldı.

Bötenrusiä möselmannarı forumı berençe tapqır uzğan yıl öçençe noyäberendä ütsä, ikençese bıyıl näq şul uq könnärdä 3-4 noyäber könnärendä uzdı. Ul rusiä xalıqları berdämlege köne belän täñgälläşterelgän. Yäğni östän töşkän färman buyınça ütkärelä torğan bäyrämgä möselmannarnı cälep itär öçen oyıştırıla dip uylarğa mömkin. Ämma bu näq menä şuşı närsä xikmätle bulıp çıqtı. İğtibar itegez, Rusiä Prezidentınıñ İdelbuyı okrugındağı wäkile Aleksandr Kanovalov näq şul Edinenie könenä bağışlap İdel-Ural ölkälärendäge imam häm möftiläre belän Qazanda oçraştı. Şunda uq dini häm ictimaği oyışmalar belän xezmättäşlek şurasınıñ kiñäşmäse dä buldı. Şulay bulğaç, rusiä möselmannarı forumı tübän Novgorodta ütä digän belderü qolaqqa yatış tügel. Niçek inde ul möselmannar forumın Rusiä möftilär şurasınıñ İdel buyındağı wäkilçelege wazıyfasın ütäwçe Tübän Novgorod möftiäte forum ütkärgändä, möftilär häm imamnarnıñ küpçelege zur citäkçelär belän Qazanda oçraşa. Dimäk bu ike çara ber- berse belän kileşterelmägän. Şulay buluğa qaramastan, Tübän Novgorodtağı forumnı açıqtan- açıq tıyuçı da yuq. Tübän Novgorod möselman idäräse belän elekke polpred belän Kirienko belän arası yaxşı tügel ide. Yaña polpred Kanovalov belän artıq dus tügel alar. Niöçen dip sorağaç, idärä räise Ğömär İdrisov Prezident wäkile apparatınıñ üzlärenä bik salqın qarawın yäşermäde. Ämma ölkä gubernatorı häm administratsiäse bu forumnı xuplağan, anı ütkärügä 450 meñ sum aqça da birgän. Qarşı töşärlek säbäp tä yuq, çönki Tübän Novgorod forumı Rusiä möselmannarı berdämlek häm tatulıq öçen dip atala. Kem inde berdämlek häm totrıqlılıqqa söyenmäsen. Minin, Pajarskiylarnıñ xalıqnı tuplap, Mäskäwgä baruları iskä alına torğan köndä möselmannarnıñ şuşı İdel şähärendä cıyılu ber dä räsmi säyäsätkä arqılı tügel. Räxmät kenä äytäse. Ämma uzğan yılda tärelär, bayraqlar kütärep pravaslau dine wäkilläre uramğa çıqqanda, möselmannarnıñ cıyılıp uramnan yörüe kemgäder oşamağan. Mäskäwdäge radikal millätçelär urıs marşına çığarğa ezärlängändä tatarlarnıñ häm möselmannarnıñ da saflarğa basu qurqınıçı qayberäwlärne şürlätkän dip tä sanıylar. Barsı da berdämlek häm vatanpärvärlek yağında bit, ämma isän-iminlekkkä ışanıç çamalıraq. Häm dä törle oyışmalar türäläre näq üzlärenä genä bulırğa tieş dip sanıylar.

Ni bulsa buldı, 3-4 noyäberdä şähär üzägendä Kreml'' yanında zatlı xezmät sarayında forum yaxşı ğına ütep kitte. Nigezdä ul rusça barsıda, qatnaşuçılar arasında tatarlar küpçelek ide. Tübän Novgorod diniä näzaräte citäkçese urınbasarı Damir Möxetdinov üze kebek yäş yeget häm qızlar belän şuşı çaranıñ başınnan axırğa qädär oyışqan räweştä ütüenä küp köç saldılar. Damir xäzrät forumda ber genä tapqır çığış yasamasa da, anıñ ruxın bilgeläp tä''min itep tordı. Anıñ tawışı barı tik plenar utırıştan soñ uqılğan doğada ğına işetelde.

Distälägän möfti häm imamnar Qazanda cıyılu säbäple biredä töbäklärdän ğadiräk din eşlekleläre häm dä ğalimnär, din belgeçläre, jurnalistlar cıyılğan ide. Gubernator häm şähär meriäseneñ yuğarı däräcädäge wäkiläre, Rusiä däwlät duması häm ölkä zakon çığaru cıyılışı wäkilläre, ataqlı säyäsätçelär häm cämäğät eşlekleläre häm älbättä Tübän Novgorodnıñ mäçetlärenä yörüçe din eşlekleläre cıyılğan ide. Kanovalovnıñ urınbasarı, elekke ministr Vladimir Zorin tiz genä Qazannan qaytıp citep, forumğa cıyıluçılarnı Prezident wäkilçelege isemennän täbrikläde. Mäskäwdän kilgän Yevgeniy Duğin Prezident administratsiäseneñ kiñäşçese, Aleksanr Waynberg ölkä parlamentınnan, berdäm Rusiä firqäseneñ cirle bülekçäsen citäkli, Safacäy awılınnan çıqqan general-polkovnik Mansur Xakimov, Rusiä möftilär şurası räise urınbasarı Marat Mortazin, Rusiä İslam mädäniäte üzäge citäkçese Abdulvaxit Niäzov, Mäskäwneñ yaña mäçeten tözü eşläre belän şöğellänüçe Mansur Şakirov, ataqlı professor Täwfik İbrahim häm başqalar bar ide.

Barsınıñ da çığışları sallı, möstäkıyl'', islam häm möselmannar mänfägaten qayğırtalar. Monda Cäditçelek, bügenge qatlawlı şartlardağı dinneñ xäle dä, töbäklär belän elemtälär dä, Tatarstan häm Qazan dini-ictimaği tormışı da iğtibar belän küzallandı. Bilgesez keşelär Tübän Novgrod Qazanğa qarşı dip häm novgorodlarğa boykot iğlan itärgä tırışsa da bu barıp çıqmağan. Forumğa Qazannan İslam universitetı rektorı İldus Zahidullin, tarix fännäre doktorı Aydar Xäbetdinov, yäşlärdän Güzäl Güzälbayıwa, İlşat Ğimadiea, Dilärä Räximova bardı. Plenar utırıştan soñ forumda qatnaşuçılar 3 seksiägä bülenep, din, bügenge kön häm tarix, İslam dönyası häm Rusiä digän temalarğa söyläştellär. Ä iñ abruylı din häm cämäğät eşlekleläre Tübän Novgorod televiden''yesında ber säğätlek “Süz xoquqı” tapşıruda qatnaştılar. Tapşıruda häm forumında da möselmannar belän bergä mäsäläne bik yaxşı belüçe ğalimnär, şulay uq rus pravaslau çirkäwe wäkile Andrey ataqay, yähüd dini cämğiäte räise Eduard Çapraq, Tübän Novgorod rim katolik çirkäwe wäkile Mario Beveratti ataqay dinnär tigezlege, möselmannarnıñ häm başqa dinnärneñ keşelekle ruxı turında söylädelär. Mäskäwdä kilgän jurnalist Cännät Markus tarixta näq şuşı İdel buyında dürt tapqır dini suğışlar buluın häm xäzerge çorda başqa dinnärne qıyırsıtqan däwlät häm din citäkçelärenä täwbä qılırğa dip äytte.

Ber tapqır da Qazan, tatar, Tatarstan belän bäyle tiskäre fiker äytelmäde, telestudiädäge tok-şou yazılğanda Aydar Xäbetdinovnıñ Tatarstanıñ häm islam dineneñ tatulıq mäydanı buluı turında täfsilläp äytep birde.

İkençe köndä möselman mäğlümat çaraları, bigräk tä İnternet säxifäsenä bağışlanğan tügäräk östäl utırışı buldı. Tübän Novgorod möftiäte häm Mädinä näşriät yortı çığarğan distälägän kitap, al''monax, jurnal, gäzitlär şunda täqdim itelde. Şunda uq sentäber ayında Qazanda uzğan İslam mönbäre kinofestivale turında videoreportaj kürsätelde. Tatarstan, Qazan, Mintimer Şäymiev digän süzlär anda uñay fiker ürnägendä çağıldı. Xäzerge mäğlumat çaraları, internet mömkinlekläre yärdämendä bu forumnıñ eçtälege tiz arada bötenrusiä möselmannarına barıp citä ala. www. islamnn.ru säxifäsendä älege mäs''älälär daimi yaqtırtıla. Qazannan kilgän Dilärä Räximova qayber imamnar, möftilär möselman internet säxifäläre islamnıñ abruyı, uñay imidjı turında kübräk uylarğa tieş dip sanıy. Qaywaqıtta artıq radikal'' yañğırawıqlı belderülär yasaw möselmannarğa tiskäre mönäsäbät uyata. İkençe yaqtan, dini häm milli basmalarnıñ, internet säxifäläreneñ, tele-radiotapşırularnıñ auditoriäse, qullanuçılar möxite älläni kiñ bulmaw bäläse bar. Qısqası, bu forum häm anıñ qısasındağı çaralar tirän eçtälekle häm mäğnäle buldı. Ni öçen alay tırışa-tırışa forum häm tügäräk öställär ütkärälär digän soraw tua. Cawap bik ğadi, forumnı oyıştıruçılar üzlären näq 100 yıl elek 3 bötenrusiä möselmannar syezdın ütkärüçelärneñ däwamçıları dip sanıylar. Häm ul rusiä parlemantarizmnıñ, şul isäptän dumadağı möselman fraksiäseneñ 100 yıllığı, Rusiäneñ berençe möftie şuşı yaqlarda tuğan Möxämmätcan Xösäinnıñ tuuına 250 yıl tuluğa bağışlanğan. Ä inde ber ğasır elek Tübän Novgorodtta uzğan 3 qorıltayda kemnär bulğan häm anda nindi mäs''älär tikşerelgän dip qızıqsınsağız bu xaqta tarixı ädäbiät bar. Tübän Novgorodta yäşäwçe ğalimä Ol''ğa Senyutkina näq şul turıda sallı ğına kitap çığarğan. Menä şulay zatlı ädiplärneñ 100 yıl elek alıp barğan eşçänlegen däwam itärgä tırışa tübän Novgorodta tuplanğan möselmannar. Ä alar Qazannı, Mäskäwne uzıp kitärgä, yäki kimsetergä, dini üzäkne Tübän Novgrodqa küçerergä omtılmasmı digän soraw ber tapqır da äytelmäde Çönki İnternet zamanında qayda, nindi waqiğa bulsa, kem närsä äytsä, ällä qaya barıp yörise yuq. Barsı da şul uq könne dönyağa mäğlüm bula. Möselman häm tatar dönyası xäzer ber yäki 5 märkäzle tügel, ä distälärçä häm yözlärçä üzäkle bula ala. Älege forumnıñ qararları, töp çığışlar, fotoreportaj www.islamnn.ru säxifäsendä elenep tora.

Axırda bu xällärneñ nigezdä ruslar yäşägän töbäktä uzuın äytergä kiräk, 4 noyäberdä biredä Tübän Novgorod kügendä 10-20 metrlı qabartılğan qıñğırawlar oçıp yörede, räsmi tantanalarnıñ töp şiğäre “Rus''-pravaslavnaya” digän süzlär härqayda küzgä taşlandı. Şulay da möselmannar üzläre turında awaz salırğa mömkinlek tapqan.

Rimzil Väli

XS
SM
MD
LG