Tөrkiәdә xәrbilәrneñ sәyәsi tormıştağı rolen kem dә inqar itә almas. Çөnki baytaq ildәn ayırmalı bularaq xәrbilәrneñ tөrek sәyәsi tormışına yoğıntısı kөçle. Niçә mәrtәbәlәr xәrbi putç oyıştırğan yaki ultimatomnarı arqılı xөkümәtlәrne üzgәrtkәn xәrbi citәkçelek bıyıl azağında da laisizm, Tөrkiәdә radikal dinçelәrneñ role üste digәn әytemnәre belәn qabat kөn tәrtibenә mende. Uzğan atnada AQŞ-nıñ prestijlı atnalıqlarınnan “Newsweek” jurnalında Hudson institutı xezmәtkәre çığışı belәn üze dә Tөrek bulğan Zeyno Barannıñ “Tөrkiәdә 2007-nçe yılda xәrbi ber putç bulu ixtimalığı 50 % tirәsendә tora” digәn belderüen basıp çığardı. Zeyno Baran xәrbilәrneñ monnan 10 yıl elek 28-nçe fevraldә ultimatom birep xөkümәtne almaştırularına oxşaş şartlar xasıyl bula başladı digәn analizı Tөrek cәmağәtçelegeneñ diqqәt üzәgenә mende. Añarğa Tөrek jurnalistları şuşı informatsiәne qaydan aldığız digәç, ul minem çığanaqlarım yuğarı dәrәcәle ofitserlar dip beldergәn.
Nәticәdә Tөrek mәtbuğatında spekulatif xәbәrlәr hәm analizlar çığa başladı. Misal өçen Hürriyet gazetasınnan Yalçın Bayer “Sәyer putç analizınıñ artındağı çınbarlıq” isemle 28-nçe Noyeberdә nәşr itelgәn mәqalәsendә Tөrek qorallı kөçlәreneñ yuğarı dәrәcәle ofitserlarınıñ anıñ belәn sөylәşkәn buluına ışanu saflıq bulır ide dip yazıp çıqtı. Bugün gazetasınan Gülay Gөktürk isә “Baranğa şuşı süzlәrne yazdırğan generalәrneñ mәqsatı açıq: alar prezidentlıq saylawlarınnan elek cәmağәtçelekne hәm bigrәktә parlamentnı xәrbi putç bulaçaq dip qurqıtırğa tırışalar. Mondıy taktika 2003-nçe yılğa parlament saylawları aldınnan da qullanıldı” dip yaza.
Yeni Şafak gazetası da 28-nçe Noyeber sanında “Zeyno Baran üze dә ‘xәrbi çığanaqlarnıñ bere dә putç yasayaçaqbız dip beldermәde’, mәqalәm Newsweek jurnalında çıqqanda qayber mәğlümәtlәr tөşep qalğan dip üz süzlәren inqar itәrgә mәcbur buldı dip yazdı.
Zaman gazetasınıñ jurnalistı Şahin Alpay 30-nçı Noyeberdә basılıp çıqqan “Tөrkiәdә xәrbi putçnı kem telәr ide?” isemle mәqalәsendә “ Barannıñ AK partiәneñ 2002 parlament saylawlarında 34 %, 2004 cirle saylawlarında 40 % tawış alğan, 2007’dege saylawlarda da iñ küp tawışnı alırğa kandidat buluın hәm şulay itep Tөreklәrneñ küpçelegeneñ şuşı partiәdәn hәm demokratiәdәn qәnәğәt buluın onıtuına başqa sәbәp bulırğa tiyeş. Monı anıñ AQŞ-nıñ Iraqqa qarata xezmәttәşlek itü talәbeneñ Tөrkiә tarafınnan kire qağıluına açuı kilgәn dairәlәr belәn bik yaqın toruı belәn añlatırğa mөmkin.” dip yaza.
Yәni Asır gazetasınnan Kazım Güleçyüz isә “Vatan gazetasınnan 28 Fevral ultimatomın yaqlağan Erol Өzkasnak bik qurqınıçlı tәrәqqiәtlәr bulğanda xәrbilәr tıqşına alır dip yazıp, xәrbi putçqa işekne açıq qaldıra” dip yaza.
Radikal gazetasınnan Tarhan Erdem 30-nçı Noyeberdә “Putç ixtimalı nol” dip uquçıların tınıçlandırırğa tırışa. Şul uq gazetada yazğan Hasan Celal Güzel isә “2007-nçe yılda xәrbi putç bulır mı?” digәn mәqalәsendә şundıy ber xәldәn qotılır өçen qayber tәqdimnәr yasıy. 1-nçedәn Tөrek Qorallı Kөçlәre üzenә dә tәnqitle qarap, putçnıñ Tөrkiәne nindi xәlgә tөşerәçәgen kürergә tiyeş. 2-nçedәn Premier Erdoğan Prezident buludan vaz kiçәrgә tiyeş. 3-nçedәn oppozitsiә belәn kiñ külәm mәğlümәt әsbapları kiyerenkelekne arttırmasqa hәm xәrbi putçqa qarşı buluların belderergә tiyeşlәr.
Menә Tөrkiәdә jurnalistlar hәm intelligentsiә iñ vaq “xәrbi putç” süzenәn şundıy dәrәcәdә өrkә, bu ber Amerikan jurnalında basılıp çıqqan ber analizçınıñ farazları ğına bulsa da. Asılda ütkәn tәcribәlәr hәm xәrbilәrneñ әle dә kisәtülәr belәn sәyәsәtkә qia rәweştә tıqşınıp toruların kürgәndә өrkmiçә dә xәl yuq.
İstanbuld, Äxtәm İbrahim