Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatar telen däwlät tele däräcäsenä niçek kütärergä?


Qazanda “Küptellelek häm iketellelek teoriäläre häm praktikaları” dip isemlängän İdel buyı fänni-ğamäli cıyını uzdı. Anı Tatarstan Ministrlar Kabinetınıñ Tatarstan xalıqları tellären üsterü bülege Qazan däwlät universitetınıñ Jurnalistika häm sotsiologiä fakul'tetı belän berlektä ütkärde. Cıyında student-aspirantlar häm yäş jurnalistlardan tış tel belgeçläre häm Däwlät Sovetı deputatlar da qatnaştı.

Tatarstanda ike däwlät tele. Rus häm tatar telläre. Bu alarnıñ ikese dä ber ük däräcädä qullanılırğa xaqlı, ikese dä ber ük köçkä iä digän süz. Xäyer, rus teleneñ qullanılışı turında artıq borçılır urın yuq. Rusça añlamağan häm söyläşä belmägän keşelär yuq däräcädä. Ä menä tatar tele, ni öçender, nıqlap däwlät tele däräcäsenä citä almıy äle.

Cıyında çığış yasağan Däwlät Şurası deputatı İndus Tahirov, tatar tele –dönyada aralaşırğa mömkin bulğan 14 tel arasına kerä, dide. Şuña kürä, üsep baruçı buın ike telne - rus häm tatar tellären kamil belergä tieş. İndus Tahirovnı tıñlıyq.

Min tağın ber qat assızıqlap kitäsem kilä. Tatar telen belü – Rusiä öçen bik möhim. Çönki törki respublikaları belän Rusiä arasında xezmättäşlek mä’säläläre yata. Ni öçen respublika xalqı ike telne dä belergä tieş? Üsep kilüçe buın däwlät belän idärä itüdä, xökümät oyışmalarında bezgä almaş bulıp tärbiälänergä tieş.

Tatar teleneñ bügenge xäle 90 yıllar belän çağıştırğanda, küpkä yaxşıraq ikän. Monı İbrahimov isemendäge Tel, ädäbiät häm sänğät institutınıñ ölkän fänni xezmätkäre Zäytünä İsxaqova äytte.

Yuğarı sıynıflarda uquçı tatar balalarınıñ 70 protsentı tatar telen yaxşı beläm dip cawap birdelär. Alar arasında 1,1 protsentı tuğan telne bötenläy belmi. Bu rus mäktäplärendä. Ä menä rus balalarına kilgändä, alarnıñ 12 protsentı ğına tatar telen bötenläy belmi. Qalğannarı isä tatar telen añlıy, kiräk waqıtta xätta aralaşa da belälär.

Zäytünä İsxaqova äytüençä, 2002 yılda xalıq sanın isäpkä alğanda, rus balalarınıñ 4,3 protsentı tatar telen beläbez digännär. Ä menä 89 yılda isä tatar telen belüçe rus balalar sanı nibarı 1,1 protsent qına bulğan.

Citäkçelär häm qayber belgeçlär tatar tele soñğı yıllarda üsep kitte dip sanasalar da, bu ölkädä başqarılası eşlär baytaq. Zäytünä İsxaqova äytüençä, barlıq yuğarı uqu yortlarında da tatar telen tulı däräcädä öyrätüne kertep bulmıy. Qayber waqıtta moña ata-analar uq qarşı kilä. Kiläçäktä balalarnıñ mömkinleklären tormışqa aşıru qıyın buluına borçıla alar. Xäyer, bu mäktäplärdä dä şulayraq. Däwlät citäkçeläre ike telne belüçe xezmätkärlär kiräk dip äytep torsalar da, tatarça uqıp eş taba almıy integerlär dip uylawçılar sanı Tatarstanda haman da az tügel.

Tatar telen ikençe däwlät tele dip qabul itügä menä inde 15 yıllap waqıt uzdı. Ämma çınlıqta isä ana telebez rus tele däräcäsenä äle dä citä almıy. Qazan uramnarında da kübräk tatarça tügel, näq menä rus telendä söyläşälär. Tatar teleneñ däräcäsen niçek itep üsterergä? Yäşlär uqu yortlarında ğına tügel, ä uramnarda da saf tatarça söyläşsennär öçen nişlärgä kiräk? Cıyında çığış yasağan citäkçelär häm ğalimnär fikerençä, tel belgeçlären dä, däwlät citäkçelären dä menä şundıy sorawlar borçıy.

Güzäl Zıyätdinova.

XS
SM
MD
LG