Tatarstanda “Toraq tözeleşenä däwlät yärdäme turında” ğı zakon monnan ike yıl elek ğämälgä kersä dä Qazanda sotsial ipoteka belän toraq birü uzğan yıl ğına başlandı. Şulay da 2005тә dä respublikada 6мең ğailägä, 2006елда 6 meñläp keşegä sotsial şartlarda toraq birelde. Uzğan yılğı 6мең fatirnıñ yartısınnan artığı Qazan keşelärenä eläkte. Yäğni respublikada yäşäwçelärneñ şunıñ qädäre başqala propiskası aldı. Nigä digändä , sotsial ipoteka berençedän byudjet sistemasında eşläwçe az keremle keşelärgä birelä. İkençedän toraqqa moxtaclarnıñ kübese yä tulay toraqta kön kürüçelär, yä çit keşe fatirın arendalap yäşäwçelär. Yäğni propiskasızlar. Tatarstannıñ başqa rayonında yäşäp tä, ipotekaga fatir alıp Qazanğa küçenep kilüçelär buldı. Çönki sotsial ipotekaga kiräkle dokumentlarnı tuplap toraq fondınıñ maxsus kompyuterında üz kodıñnı alğaç tözelgän fatirlarğa iğlan itelgän konkursta qatnaşu här fatir alırğa teläüçeneñ üz xoquqı. Äytik, Zäy şähärendä şundıy adres buyınça , şul qädär qatlı yort tözelä, kvadrat metrı fälän sum diep “Stroim buduşçee” cämğiäte konkurs iğlan itä ikän. Buada yäşäp tä bu şähärdä fatir ala alasıñ. Älbättä, konkurs şartlarında. Şulay uq Qazanda da alırğa bula. Biredä inde konkursı da, kvadrat metr bäyäse dä qimmäträk. Konkurs digäneñ isä sineñ sotsial ipotekaga yortlar tözüçe oyışma fondına küpme aqça häm anı qayçan kertüeñä bäyle. 1мең sum aqça 1көнгә 1очко isäbendä yöri. Toraqlı bulu öçen kimendä fatir bäyäseneñ 30%ın tüläw kiräk dilär. Şulay da 0% belän dä bäxet yelmaerğa mömkin di ışandıralar. Bu xaqta byudjettan tış toraq fondı citäkçese kiñäşçese Midxät Şärifullinnı bolay ip belderde:
“Fatir bäyäseneñ 30 % ın tülägän oçraqta toraq otu tizräk bulırğa mömkin. Çönki äylänmäle kapital kiräk bit. Berençe summanı 0% külämendä tüläwçelär dä fatirlı bula ala. Ämma monıñ öçen ozaqqaraq kötärgä turı kilä inde”.İpotekanıñ monısı klassik ipotekadan nıq ayırıla. Bazarda toraq bäyäseneñ 1 kvadrat metrı 30-40 meñ tiräse bulsa , sotsial ipotekada qatnaşuçılarğa anı 16 meñnän birdelär. Qazanda äle yañaraq qına 1200 fatir birelde. Bu yulı yortlarnı Azino , Aviatözeleş rayonnarında urnaşqan yaña bistälärdä tözegän idelär. 2007 yılda da sotsial ipotekaga yortlar şuşı tirädä tözeler dir kötelä di Midxät Şärifullin:
“Yortlar sıyfatları belän başqa yortlardan ayırılıp toraçaq. 2007 yılğa kilgändä, bıyıl Tatarstanda 7 meñ fatir tözeläçäk. Qazanda tözeleş 150мең kvadratmetr külämendä başqarılaçaq”.
Sotsial ipoteka programması belän fatirsız bar grajdannarnı da toraqlı itü maqsatı quyıla. Şul uq waqıtta anıñ yärdämendä elekkege programmadan qalğan tuzğan toraqlar mäsäläse dä xäl iteler dip kötelä. Şulay bulğaç, bu ozaq yıllarğa isäplängän programma. Anda toraq şartların yaxşırtırğa teläüçelär dä qatnaşa ala di midxät Şärifullin. Ägär yäşägän urınıñda kvadratmetr isäbe citmäsä.
“Şähär cirendä ber keşegä 18квадратметр, ä awıl cirleklärendä ul 21,2 kavdrat metrnı täşkil itä”.Bu äle sotsial şartlarda fatir alu öçen cıyıla torğan käğäzlärneñ berse genä. İpotekaga cıyıla torğan dokumentlar törle keşeneñ törleçä bulırğa mömkin. Çönki toraq fondına soñğı 5 yılda yäşägän cireñnän beleşmälär, xäzer yäşägän urınıñda niçä kvadrat metr sineñ isäpkä turı kilüe xaqında käğäzlär cıyarğa kiräk. Şulay uq, sineñ isemdä soñğı 5 yılda terkäw palatasında fatir terkälmägän bulırğa tieş. Eş urınıñnan da käğäzlär küp kiräk. Soñğı ike yılğa xezmät xaqı, citäkçeneñ fondqa xatı, şul eştä çınlap ta eşläwe turında beleşmä. Dokumentlardan: pasport, İNN, iminiät polisınıñ küçerelmäse sorala. Bu käğäzlärne kim digändä 1-2 ay cıyasıñ. Annarı rayon administratsiäsendä sotsial ipoteka buyınça şöğellänüçe bülekkä iltep tapşırasıñ. Tikşerep qabul itelgäç kenä dokumentlar Byudjettan tış toraq fondına kitä. Andağı belgeçlär qulınnan uzğaç qına sineñ käğäzlär kompyuterğa kerep maxsus nomer ala. Monsın eşläp beterüçelär qoş totqan kebek şatlana inde. Çönki barlıq dokumentlar da zakon taläplärenä turı kilde digän süz. Annarı inde alaçaq fatirğa maxsus sçetqa aqça sala başlarğa , tağın da şatlıqlıraq könne kötärgä qala. Tik, Qazanda bu kön ozağraq kilergä mömkin. Çönki çirat zur. Xäzer arzan fatir eläkterü öçen kommersiä eşendä eşläwçelär dä byudjet oyışmalarına urnaşıp sotsial ipotekaga fatir alu cayın ezli başlağan digän süzlär yöri.
Çulpan Näbiullina
