Accessibility links

Кайнар хәбәр

Helsinki Federatsiäse: Elekke sovet illärendä sovet çorı özärlekläwläre kire qaytarıla


Xalıqara Helsinki Keşe Xoquqları Federatsiäsenä bıyıl 25 yıl tula. Bu waqıt eçendä, ellekke sovet cirlärendä küp üzgäreşlär bulıp aldı. Läkin soñgı xisablarga qaraganda, bäysez däwlätlär berdämlege illärendä, Urta Azia, Belarus häm ayrım alganda Rusiädä, Sovet-stilindäge ezärleklär kire qaytarıla başlagan.

Xalıgara Helsinki Keşe Xoquqları Federatsiäse beldergän yaña xisap, Yewropadagı iminlek wä xezmättäşlek oyışmasına quşılgan illärdä 2006nçı yılda bulgan waqıygalarga küz sala. Bu küzätüneñ ber öleşe bulgan Amarika häm Britanyada, ike ilneñ dä terrorçılıqqa qarşı sugış iseme astında qanun häm keşe xoquqları ölkäsendä artka çigenülär başlawı igtibarnı cälip itkän.

Xisapta töp igtibar, 2006-2007nçe yıllarda Urta Azia illäre, Belarus häm Rusiäneñ Tönyaq kavkaz töbäklärenä birelgän. Anda Federatsiä, Xaqimiätneñ töbäklärdä elekke sovet usılların yañadañ torgızu turında belderä. Bu illärdä, din häm süz ireklegen qısıp säyäsi oppozitsiä awızlıqlana diyelä. Häm qaysı ber töbäklärdä azaplawlarga röxsät birelä, keşelärneñ yuğaluları tikşerelmi.

Federatsiäneñ, Başqarma Mödire Aaron Rhodes äytüençä, keşe xoquqları ölkäsendä alga baru tuqtagan sıman kürenä. 1990nçı yıllarda, Keşe xoqıqlarıñ yaqlawda, Yewropa İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması wä Yevropa Şurası kebek xalıqara oyışmalar belän bergä eş itü ölkäsendä täraqqiyatlar bar ide. Berläşkän Millätlär ul yıllarda tagı da eşçänräk ide. Xäzer bu täraqqiyatta çigenü küzätelä.

Federatsiä belderüençä, töbäklärdäge yaña üzgäreşlär ictimagiy oyışmalarnı qısırıqliy başlagan.

Rusiädä, 2006nçı yılda ğamälgä kergän yaña qanunnar näticäsendä, çit illär iğanäsendä bulgan İctimagi oyışmalar, yañadañ terkälü öçen qatlawlı çaralar belän bergä, salım tülärgä dä mäcbür buldı. Bu çaralarga oxşaş proseslar Urta Azia illärendä dä bara.

Keşe Xoqıqların iñ tupas bozular, Urta Aziada, Üzbäkstan häm Törkmänstanda buldı. İHFederatsiä xisabına qaraganda, 2005neñ mayında bulgan Ändican waqiyğalarınnan soñ Üzbäkstan başlagan tıyular köçäyä bara. Xalıq cıyınnarı oyıştıru bik qıyın xälgä äwerelde. Xoquq yaqlawçıları törmälärgä yabıla yäki öy küzätüe astında totıla başladı.

Törkmänstannıñ gömerlek prezidenti bulğan Safarmurat Niyazovnıñ ülüe, reformalar buldırırğa waqıtlıça ömet birgän ide, läkin ğadel häm demokratik bulmagan saylawlar bu ömetne beterde.

Xalıqara Keşe Xoquqları Federatsiäse, Keşe xoqıqlarınıñ tupas bozu oçraqlarınıñ Çeçniädä häm Tönyaq Kavkaz täbäklärendä däwam itüen belderä.

M.K.
XS
SM
MD
LG