Bıyılğı xisapta elekke Sovetlar Berlege illärendä matbuğat irege ölkäsendä berniçä yıl elek başlanğan çigeneşneñ däwam itüe turında äytelä. Iñ zur çigeneş Rusiä, Qazaxstan häm Azärbäycanda bulğan. Өçese dä neft sänäğätenä tayanuçı iqtisadları çäçäk atqan il. Häm alarda däwlätneñ matbuğat iregen çikläwe turında äytelä. Törkmänstan elekke yıllardağıça isemlektä iñ artqı urınnarnıñ bersendä, Burma, Kuba, Libiä häm Tönyaq Korea kebek illär rätendä.
Xisapta Rusiä xakimiätläreneñ bäysez matbuğatnı xalıqtan ayıru öçen nıq tırışuı turında äytelä. Freedom Housenıñ tikşerenülär mödire Christopher Walker Azatlıq Radiosına qayber elekke Sovetlar Berlege illärendä uzğan ber yıl eçendä matbuğat iregeneñ säyäsi, xoquqıy, iqtisadıy ölkälärdä kimüe küzätelde dip belderde.
"Misal öçen, uzğan yıl barışında qayber illärdä xällär 2006-nçı yılğı xisapta yazılğandağıdan naçaraydı. Andıylar rätenä Qazaxstan, Qırğızstan, Üzbäkstan, Azärbäycan, Belarus häm Rusiä kerä. Şulay itep berniçä ildä çigeneş küzätelä. Ä iñ möhime, bu berniçä yıl elek başlanğan çigeneş. Bu töbäktä ğömümän alğanda dönyadağı başqa töbäklär belän çağıştırğanda matbuğat iregeneñ bolay da ayıruça naçar xäldä bulğanlığın da istä totarğa kiräk" di Walker.
Anıñ äytüençä, Üzäk Aziä illärendä xakimiätlär iñ zur iğtibarnı televideniegä birä. Ul illärdä xökümät televideniene yä turıdan turı kontrol itä, yäki prezidentnıñ tuğannarına, yaqınnarına buysınuçı media holdinglar aşa eş kontroldä totıla. Şuñ a kürä säyäsi täesirle bulırğa mömkin xäbärlär küpçelek xalıqqa barıp citmi. Şul uq waqıtta qayber illärdä kiñ küläm mäğlümät çaralarınıñ başqa törlärenä dä xakimiätlär tarafınnan iğtibar arta. Gazetalar küpsanlı xalıqqa barıp ireşmäw säbäple moñ arçı alar çağıştırmaça irekleräk bulsa xäzer alarğa da basım arta. Monı xäzer gazet xäbärläreneñ internet aşa kiñ räk tarala başlawı belän añ latırğa mömkin di Walker.
Iqtisadları zur üseş kiçerüçe Rusiä, Qazaxstan häm Azärbäycanda matbuğat iregeneñ nıq kimüenä kilgändä Walker "Minemçä, Rusiä, Qazaxstan häm bälki Azärbäycan oçrağına kilgändä barısı da resurslarğa bay illär bularaq üzençälekle häm qızıqlı. Näq menä andıy illärdä törle säbäplärdän irekle matbuğat bik zarur. Säbäplärneñ berse xakimiätlärneñ zur energiä baylıqlarına bäyle qararları ul baylıqlarnıñ küpçelek xalıqqa fayda kiterüenä ireşü öçen ul qararlarnı öyränü mömkinlege buldıru. Ul illärdä korrupsiä bik köçle. Korrupsiäne awızlıqlar öçen möhim şartlarnıñ berse irekle matbuğatnıñ buluı. Minemçä bez barı tik xakimiätlärneñ maxsus häm täwäkkällek belän matbuğat iregen çikläwen genä küräbez" dide.
Xisapta Rusiä belän Venezuela 2006 yılda matbuğat irege torışı iñ nıq naçarayğan 2 il dip atala. Walker äytüençä alar arasında oxşaşlıq köçle. Ikese dä energiä çığanaqlarına bay. Şul uq närsä matbuğat irege torışı tizlektä naçaraya baruçı başqa illärdä dä küzätelä. Ämma Rusiädä prezident Vladimir Putin xakimiäte çorında wäzğiät ayıruça zur tizlek belän naçaraya bara. Häm bu xakimiätlärneñ bäysez awazlarnı häryaqlap bastıru öçen systematik çaralar alıp baruı näticäse di Walker. Anıñ äytüençä, xakimiät bäysez kiñ küläm mäğlümät çaraların üze belän yaxşı mönäsäbättä bulğan käsepçelär qulına küçerü, qurqıtu häm başqa çaralar belän kontrolne nığıta. Moñ a küp kenä jurnalistlarnıñ törle şartlarda üterelüen häm andıy üterülär öçen beräwneñ dä cäzalanmawın da östärgä kiräk. Soñ ğı 7 yılda Rusiädä 20-dän artıq jurnalist üterelgän.
Xisapta iñ naçarlarnıñ berse itep sürätlängän Törkmänstanda prezident Saparmurat Niyazovnıñ ülemennän soñ üzgäreşlärgä mömkinlek açılsa da çınlıqta üzgäreşlärneñ ni däräcädä bula aluın äytü qıyın di Walker.
Xisapta Rusiä xakimiätläreneñ bäysez matbuğatnı xalıqtan ayıru öçen nıq tırışuı turında äytelä. Freedom Housenıñ tikşerenülär mödire Christopher Walker Azatlıq Radiosına qayber elekke Sovetlar Berlege illärendä uzğan ber yıl eçendä matbuğat iregeneñ säyäsi, xoquqıy, iqtisadıy ölkälärdä kimüe küzätelde dip belderde.
"Misal öçen, uzğan yıl barışında qayber illärdä xällär 2006-nçı yılğı xisapta yazılğandağıdan naçaraydı. Andıylar rätenä Qazaxstan, Qırğızstan, Üzbäkstan, Azärbäycan, Belarus häm Rusiä kerä. Şulay itep berniçä ildä çigeneş küzätelä. Ä iñ möhime, bu berniçä yıl elek başlanğan çigeneş. Bu töbäktä ğömümän alğanda dönyadağı başqa töbäklär belän çağıştırğanda matbuğat iregeneñ bolay da ayıruça naçar xäldä bulğanlığın da istä totarğa kiräk" di Walker.
Anıñ äytüençä, Üzäk Aziä illärendä xakimiätlär iñ zur iğtibarnı televideniegä birä. Ul illärdä xökümät televideniene yä turıdan turı kontrol itä, yäki prezidentnıñ tuğannarına, yaqınnarına buysınuçı media holdinglar aşa eş kontroldä totıla. Şuñ a kürä säyäsi täesirle bulırğa mömkin xäbärlär küpçelek xalıqqa barıp citmi. Şul uq waqıtta qayber illärdä kiñ küläm mäğlümät çaralarınıñ başqa törlärenä dä xakimiätlär tarafınnan iğtibar arta. Gazetalar küpsanlı xalıqqa barıp ireşmäw säbäple moñ arçı alar çağıştırmaça irekleräk bulsa xäzer alarğa da basım arta. Monı xäzer gazet xäbärläreneñ internet aşa kiñ räk tarala başlawı belän añ latırğa mömkin di Walker.
Iqtisadları zur üseş kiçerüçe Rusiä, Qazaxstan häm Azärbäycanda matbuğat iregeneñ nıq kimüenä kilgändä Walker "Minemçä, Rusiä, Qazaxstan häm bälki Azärbäycan oçrağına kilgändä barısı da resurslarğa bay illär bularaq üzençälekle häm qızıqlı. Näq menä andıy illärdä törle säbäplärdän irekle matbuğat bik zarur. Säbäplärneñ berse xakimiätlärneñ zur energiä baylıqlarına bäyle qararları ul baylıqlarnıñ küpçelek xalıqqa fayda kiterüenä ireşü öçen ul qararlarnı öyränü mömkinlege buldıru. Ul illärdä korrupsiä bik köçle. Korrupsiäne awızlıqlar öçen möhim şartlarnıñ berse irekle matbuğatnıñ buluı. Minemçä bez barı tik xakimiätlärneñ maxsus häm täwäkkällek belän matbuğat iregen çikläwen genä küräbez" dide.
Xisapta Rusiä belän Venezuela 2006 yılda matbuğat irege torışı iñ nıq naçarayğan 2 il dip atala. Walker äytüençä alar arasında oxşaşlıq köçle. Ikese dä energiä çığanaqlarına bay. Şul uq närsä matbuğat irege torışı tizlektä naçaraya baruçı başqa illärdä dä küzätelä. Ämma Rusiädä prezident Vladimir Putin xakimiäte çorında wäzğiät ayıruça zur tizlek belän naçaraya bara. Häm bu xakimiätlärneñ bäysez awazlarnı häryaqlap bastıru öçen systematik çaralar alıp baruı näticäse di Walker. Anıñ äytüençä, xakimiät bäysez kiñ küläm mäğlümät çaraların üze belän yaxşı mönäsäbättä bulğan käsepçelär qulına küçerü, qurqıtu häm başqa çaralar belän kontrolne nığıta. Moñ a küp kenä jurnalistlarnıñ törle şartlarda üterelüen häm andıy üterülär öçen beräwneñ dä cäzalanmawın da östärgä kiräk. Soñ ğı 7 yılda Rusiädä 20-dän artıq jurnalist üterelgän.
Xisapta iñ naçarlarnıñ berse itep sürätlängän Törkmänstanda prezident Saparmurat Niyazovnıñ ülemennän soñ üzgäreşlärgä mömkinlek açılsa da çınlıqta üzgäreşlärneñ ni däräcädä bula aluın äytü qıyın di Walker.