Soñðý ber atnada Tөrkiә qaynar taba өstendә utýrdý. Sәyәsәtçeler dә, xalýq ta әlegә peþep betmәsәlәr dә tabanýn qýzulýðý tiz sürelmәs kebek. Әyyә ütkәn atnada 27-nçe Aprel Comða kөnne tөnge sәðat 11:30’lar tirәsendә Generalþtab Baþlýðýnýnýñ internet aþa ber belderü tapþýrðan buluwý mәðlüm buldý. Xәrbilәr bik citdi kisәtülәre bulmasa mondýy metodný qullanmýylar. Tөrkiәdә xәrbilәr әytkәn süzneñ tәsire isә qay çaqlarda, bigrәktә krizislý waqýtlarda, bik kөçle bula. Þulay bu belderüdә AK partiәneñ prezidentlýq өçen kandidatý Abdullah Gülneñ uñay bulmayaçaðýna hәm ildә radikal Ýslam qurqýnýçýnýñ artuwýna iþarә itelә ide. Qayberәwlәr moña belderü genә disәlәr, bu xәrbilәrneñ xәrbi putçtan elekke soñðý kisәtüwe digәn bәyә birelә.
Þok tәsire yasaðan þuþý belderüneñ tә`sire dәwam itkәndә, yәkþәmbe kөne 29-nçý Mayda Ýstanbulda Çaðlayan maydanýnda ütkәrelgәn Cömhuriәt mitingasýna ber millionnan artýq keþeneñ qatnaþuwýna dөnya mәtbuðatý da zur әhәmiәt birde. Þuþý demonstratsiәgә qullarýnda tөrek bayraqlarý belәn qatnaþqannar “bez radikal dinçe berәwneñ prezidentbýz buluwýn telәmibez” digәn lozunglar kütәrdelәr.
Tege yaqtan parlamenttaðý iŋ zur oppozitsion Partiә Cömhuriәt Xalýq Partiәse (CXP) dә parlamentta ütkәrelgәn prezidentlýq saylawlarýnýñ berençe turý tөp qanunný bozu bulýp tora dip Konstitutsiә Mәxkәmәsenә mөrәcәðәt itkәn ide. Inde Mәxkәmә dә bu mәs`әlәne tikþerde hәm 1-nçe Mayda tөþtәn soñ sәðät biþ tirәsedә “Prezidentlýq saylawlarýnýñ berençe turýnýñ Millәt Mәclese aðzalarýnýñ өçtәn ike küpçelege cýyýlmýyça, yәðni 367 deputat qatnaþmýyça uzdýrýluwý Konstitutsiәne bozu bulýp tora” digәn qararýn iðlan itte. Bu qarar Prezidentlýq saylawlarýnýñ berençe hәm ikençe turlarý 367 deputat cýyýlmýyça ütkәrelә almýy digәn nәrsәne añlata. Ә AK partiәneñ 352 genә deputatý bar ide, bu atnada ike deputat ayrýlýp çýqqaç 350’gә tөþte. CXP hәm annan baþqa dürt partiә belәn bәysezlәr saylawlarða qatnaþmasalar prezident saylana almýy. Monnan elekke berençe turda da þulay bulðan ide.
Konstitutsiә mәxkәmәseneñ þuþý qararýnnan soñ isә Yuðarý Saylaw Oyýþmasý belәn Parlametnýñ Konstitusiә Komisiәse waqýtýnnan elek saylawlarnýñ 22-nçe Ýyüldә ütkәrelәçәgen iðlan ittelәr. Dimәk çaðýþtýrmaça ike aydan soñ Tөrkiәdә saylawlar bulaçaq. Bu qarar ildәge kierenkelekne sülpәnәytte. Þulay da taraflarnýñ ber beren ðәyeplәwe dәwam itә. Inde bolarða saylaw aldý kampaniәse digәn bәyә birelә baþlandý.
Tege yaqtan 6-nçý May, yәðni atna azaðý yәkþәnbe kөn parlamentta AK partiә qabat prezidentlýq өçen parlamentta saylaw ütkәrergә cýyýna. Әgәrdә konstitutsiә mәxkәmәse quþqança 367 deputat cýyýlmasa tawýþ birü protsesýna uzýla almayaçaq. Oppozitsion partiә deputatlarýnýñ küpçelege cýyýlýþqa qatnaþmayaçaqlar dip kөtelә. Dimәk saylaw protsesý yuuridik yaqtan mөmkin bulmayaçaq. Þul çaqta inde ikençe hәm baþqa turlarða uzýlmýyça yaña prezident saylaw eþe parlament saylawlarýnnan soñ oyýþaçaq yaña parlamentqa qaldýrýlaçaq.
Inde þul uq 6-nçý May kөne 100 tirәsendәge cәmðiәvi oyýþmanýñ initsiativasý belәn Әgәyneñ Manisa þәhәrendә Cömhuriәt Mitingasý ütkәrelәçәk. Bu mitinga da monnan elek Ankara belәn Ýstanbulda ütkәrelgәn demonstartsiәlәrdә bulðan kebek laisizm, dinne dәwlәt eþlәrennәn ayýru prinsibýna basým yasalaçaq. Baþqa süzlәr belәn әytkәndә AK partiәneñ radikal dinçe politikalarýna qarþý çýðýlaçaq.
Qýsqasý AK partiә xөkümәteneñ týþqý eþlәr ministere Abdullah Gülne prezident itep saylarða telәwe baþta Tөrek armiәse, oppozitsion partiәlәr hәm millonlaðan xalýqnýñ reaksiәsenә sәbәp bulðaç, ildä sәyәsi krizis çýqtý. Tik konstitutsiә mәxkәmәseneñ qararý belәn þuþý krizistan çýðalýp, waqýtýnnan elek parlament saylawlarý ütkәrü qararýna ireþelde. Dimәk, xәrbi putç qurqýnýçý kөn tәrtibennәn tөþte. Bu da irekle bazarða yañadan týnýç sulýþ aldýrdý. Lәkin bu әlegә sәyәsi tartýþnýñ betüen añlatmýy.
Әxtәm Ýbrahim, Ýstanbul