Accessibility links

Кайнар хәбәр

Üzäk Azia räsmiläre Üzbäkstan İslamçı Xäräkätenä qarşı kisätülären ni säbäple arttıra?


Äfğanstandağı räsmilär soñğı waqıtta, Üzäk Azia häm Könyaq Aziäda radikal islamçı xäräkäte qurqınıçı xaqında kisätä. Räsmilär belderüençä, Üzbäkstandağı İslamçı xäräkätkä bäyle 7 keşe qulğa alınğan. Kürşe Tacikstanda isä xaqimiät, Üzbäkstandağı İslamçı xäräkät äğzäse buluda şiklänelgän 10 keşene yün axırında qulğa alğan. Ber ük däğwädä ğayeplängän 14 keşeneñ mäxkämä eşläre äle däwam itä ikän. Soñğı waqıtta Tacikstan häm Üzbäkstan räsmiläreneñ Üzäk Aziada Ekstrimist törkemnärgä qarşı kisätüläre, ber uq awızdañ çıqqan kebek toyıla. Läkin bu oxşaş belderüläre belän, töbäktäge räsmilärneñ Şanğay Xezmättäşlek Oyışması sammitı aldınnañ, menä bez dä terrorçılıqqa qarşı köräşäbez digän bulıp üz illäreneñ abruyın kütärü tırışlıqları tügel mikän?

Üzbäkstan İslamçı xäräkäte, AQŞ häm Şanğay Xezmättäşlek Oyışması tarafınnañ terorçı törkem dip tanıla. Räsmilär monnañ alda, Üzbäkstan İslamçı xäräkäte belän Al-Qaidäneñ yuğarı başlıqları bäyläneşenä işarälägän ide.

Şanğay Xezmättäşlek Oyışmasınıñ Bişkäktäge soñğı utırışında, Tacikstan Saqlanu Ministrı Şärali Xäyrullayev, Äfğanstanda igelgän Afyun uñışı cıyılğannañ soñ suğışçı törkemnärneñ Üzäk häm Könyaq Aziädä äwzemeräk xäräkät itä başlıyaçaqlar digän farazıñ beldergän ide.

“Al-Qaidä, Taliban häm Üzbäkstan İslamçı xäräkäte yün ayınnañ başlap eşçänleklären arttıraçaq. Alarnıñ Färğana Üzänlegendäge täserläre mäsäläsenä kilgändä, bezne kübräk Üzbäkstan İslamçı xäräkäte borçıy. Mäğlüm bulğança, alar çit illärneñ xökümätläre tarafınnañ finanslana, häm alar üzläreneñ barlığıñ kürsätergä tiyeş, ägärdä eşçänlek kürsätmäsälär, aqça yärdeme bulmayaçaq.” Xäyrullayev, Üzäk Aziadağı berektäşläre aldında çığışında, Üzbäkstan İslamçı xäräkäte äğzäläre eşçänleklärenä yul quymaw öçen Tacikstan häm Üzbäkstan çiklärendäge iminlekne artturı yulların qarağannarın belderde.

Räsmilärneñ kisätülärenä, Üzbäkstan İslamçı xäräkäte äğzälären qulğa alularğa häm xökem itülärgä qaramastan, qaysı ber küzätüçelär suğışçılarınıñ tağında äwzem bulularıñ kürsätüçe dälillär yuq di.

Tänqit belderüçelär, Üzäk Azia illäreneñ qatı xaqimiätlären, ildäge qarşı fiker häm fitnälärlärne bastıru öçen , üzlärenä qurqınıç yaniy dip kürsätergä tırışuda ğayepli.

Michael Hall, Xalıqara Krizis Törkeme dip atalğan Tabışsız analatik häm advokatlıq törkemeneñ Üzäk Azia proyekte bülege başlığı. Ul sonğı waqıtta töbäktäge xaqimiätlärneñ Üzbäkstan İslamçı xäräkäte qurqınıçı xaqında kisätülären artaçaq dip isäpli. Häm anıñ fikerençä, Räsmilärneñ bu yünäleşe Şanğay Xezmättäşlek Oyışması äğzäse bulğan Rusiä häm Qıtay kebek zur illärdän zurraq yaqlawğa layıqlı, terrorçılıqqa qarşı köräşkän qaderle berektäş il buluların kürsätü tırışlıqları.

Ozaq yıllar, Üzbäkstan İslamçı xäräkäte Üzäk Azia öçen törle däräcädä qurqınıç bulsa da, Quşma Ştatlar 2001nçe yılda Terrorçılıqqa qarşı köräş başlağannañ soñ, elekke zamannarğa qarağanda anıñ köçe xäzer inde küpkä kimide.

“Bu könnärdä Üzäk Aziada Üzbäkstan İslamçı xäräkäte qaldıqları bulırğa mömkin. Läkin alarnıñ Pakstandağıları belän yäisä üzaralarındağı bäyläneşläre ni däräcädä tora? Yäisä zur terorçı xäräkätlär başlarğa alar ni qadär sälätle… Bu bäylämdä alar turında nindider ber belderü yasawı bik awır. Minem uylawımça, törkemnär xaqında qurqunıç belän yanaw oçraqları bik açıq, bik açıq däräcädä, arttırılıp äytelä.”

Üzbäkstan İslamçı xäräkäte kebek törkemnärneñ töbäktä zur däräcädä ber totırıqsızlıq tudıra alaçaq köçkä iyä bulmawı turındağı qaraş belgeçlär arasında urtaq ber fiker. Läkin şulayda bu alar çiklängän terror eşçänlekläre alıp baralmas digän süz tügel.

Küzätüçelär Demokratik reformalarğa basım yasap, süz häm din ireklege artqan, säyäse eşçänleklär tıyılmağan çağında, Radikal törkemnärneñ Cämäğatçelek tarafınnañ yaqlanuı kimer ide dip farazli.

Fäqirlek xöküm sörgän Üzäk häm Könyaq Aziä kebek illärdä, küzätüçelär fikerençä, mondıy sotsial rizasızlıqlar törle şäkildä üzen kürsätüe ixtimal. Alarnıñ xäzerge waqıtta nindi qurqınıç tudıruına qaramastan, Üzbäkstan İslamçı xäräkäte kebek radikal törkemnär, keşelärneñ ömetsezlegen bik osta qullana belälär.
XS
SM
MD
LG