Accessibility links

Кайнар хәбәр

Birdemöxämmädov Törkmänstannı qaya taba alıp bara?


Törkmänstan Prezidentı Qorbanguli Birdemöxämmätov, kiläse atna Qıtayğa barırğa cıyına. Sonğı arada yışayğan bu säfärlärne, qaysı ber küzätüçelär Saparmarat Törkmänbaşı Niyazov waqıtında üz eçendä biklänep yäşägän ilneñ, yaña tışqı säyäsäti itep qararğa quşa.

6 aylıq prezidentlıgı waqıtında Säğüd Ğarabstan, İran, Äfğanstannañ qala Rusiä, Qazaqstan häm Üzbäkstan citäkçeläre belän yaqınraq tanışqan Birdemöxämmätovnıñ, kiläse atna bulaçaq säfäre, bu yulı Qıtay başqalasına.

Şvetsiädä näşer itelä torğan, Üzäk Azia häm Kavkaz jurnalınıñ baş möxarrire, Murad Esenov, yaña citäkçe, Törkmänstannıñ, iske tışqı säyäsäten taşlap-yañasın başli, digän qaraşta tora.

“Yaña başğlanğıç adımnar bilgelände. Barsınnañ elek, başta töbäk illäre annañ kürşe illär. Soñgı barğan illärneñ, georafik ahäñdä saylanuı oçraqlı tügel. Alar Törkmänstannıñ iqtisadi mänfäğatenä turı kilä.”

Törkmanstan ğalamät-küp tabiğiy gaz baylıqları östendä tora. Bu baylıqlarnıñ zur öleşe Rusiägä satıla. Rusiä isä bu gaznı zur tabış belän Yewropağa sata.

Törkmanstannıñ monnañ elek çit illär belän xezmättäşlektä alternativ yullar tämin itäçäk, Rusiä aşa uzaçaq gaz-ütkärgeçe salu plannarı da bar ide, läkin xäzergäçä obyektive säbäblär häm Niyazov kaprizläre artında bu plannar barı tik käğazda ğına qaldı.

Pekindäge söyläşülärneñ kön tärtebendä şul tabiğiy-gazlar satu mäsäläse bulır dip farazlana. Qıtay soñgı yıllarda, Üzäk Aziadañ tabiğiy yağulıq kertüne arttıra başladı.

Törkmänstan, Niyazov waqıtında Qıtay belän törle kileşülärgä qul quyğan ide. Alar arasında, 2009nçı yıldañ eşli başlıyaçaq Törkmänstan-Qıtay gaz ütkärgeçe proyektı bar. Belgeçlär, yaña prezident bu säfäre belän iske kileşülär üz köçendä qaluın ışandıraçaq digän qaraşta qala.

Birdemöxämmätov, Tışqı dönya belän iqtisadi-mönäsäbätlären könnäñ-kön arttıruı, elekke üz eçenä bäyle säyäsäte inde Törkmanstanda üzgärüen kürsätä. Läkin ğadi xalıq bu üzgäreşne sizä me?

Niyazov waqıtında, Törekmänstanlılar çitkä-säyäxät qılğan waqıtta awır xälgä qala ide. İke tarafta çik buyında yäşägän köpkenä törkmän häm üzbäk ğailälär ber-berse arasında yöri almi ide. Vizanı alğandağı qıyınlıqlar qayber ğailälärne ber-bersennäñ ayırdı.

Soñğı aylarda yörü şartları ciñeläyde dip äytä, Üzbäkstannıñ könbatış Urgaç şähärennäñ ethnograf Qamil Nurcan.

“Niyazovnıñ ülüennäñ soñ, Xarzem willayäte belän körşe Taşawız töbäge arasında kitep-kilülärdä problemnär kemide. Xäzer inde ike taraf arasında yörülär kübäyde. Elekke waqıtta çik-xezmäte häm tikşerü üzägendä zur çiratlar bula ide. Xäzer ul däräcädä tügel. Xäzer artistlar arısında da yörülär arttı, bäyläneşlär yaxşırdı.”

Şulyda äle barsıda yaxşı dip äytep bulmi. Niyazov rejime waqıtında, säyäsi basımnar säbäble illärennäñ qaçarğa mäcbür buğannarğa watannarına da qaytu da ciñeläyer me? Xäzergäçä keşe xoquqlar häm säyäsi ireklek ölkäsendä ber nindi dä üzgäreşlär kürenmi.

Törkmänstandağı üzgäreşlär äkrenläp barsa da, keçkenä ber öleşe başlandı dip äytergä bula.
XS
SM
MD
LG